गतसाता कान्तिपुर दैनिकमा सिन्धुपाल्चोककी एक चेलीले आफूले जन्माएको ४ वर्षे छोरालाई आफूसँगै कुवेतबाट स्वदेश लैजान पाउने भएपछि निकै खुसी भएको खबर छापियो । ८ वर्षअघि घरेलु कामदार हाउसमेडका रूपमा कुवेत आई पुगेकी यिनी घरको काम गर्न नसके पछी नवलपरासीका एक बिबाहित युवकसँग भागेर संगै बस्ने क्रममा जन्मिएको छोरो ४ बर्षको भएको थियो ।
यो त् प्रतिनिधि घटना मात्र हो ।झन्डै दुइ साता अघि कुबेतमा खुलेको आममाफी मार्फत आमा संगै नेपाल फर्किन लागेका ३ दर्जन जति बाबुबिहिन बच्चाहरुको विषय भने अहिले यसरि नै राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय सञ्चार माध्यममा हेडलाइन बनिरहेको छ । समाचार र बस्तु स्थिति संगै यसरि नेपाली महिलाहरु किन आफु संगै बिना बाउको बच्चा लिएर मुलुक फर्किदैछन भन्ने कुराको पछाडीको खोज र नियन्त्रणको प्रयास नगर्ने हो भने यसले लाखौ नेपाली महिलाहरु घरेलुकामदारको रुपमा रहेको अवस्थामा थप विकराल रुप लिने संकेतहरु दिई सकेको छ । त्यस्तै गरि बैदेशिक रोजगारमा घरेलु कामदारमा जाने नेपाली दिदीबहिनीहरु कति सुरक्षित र असुरक्षित भनेर गम्भीर रुपमा घोतालिन बाध्य बनाएको छ ।
अर्को तिर देशमा आमाको नामबाट नागरिकता पाउने व्यवस्था भए पनि सन्तानको परिचय खोज्दा बाबुको नाम अझै जोड्न चाहने नेपाली समाजले विवाह नगरी यसरी बच्चा जन्माउनुलाई महिलाको बाध्यता भनेर चुप लागेर बस्ला ? बैदेशिक रोजगारको लागि खाडी आएर फर्किने महिलाहरु जो कसैकी छोरी, कसैकी दिदीबहिनी, कसैकी श्रीमती र कसैकी आमा छन तिनीहरु प्रति हजारौं प्रश्न थोपर्ने समाजले यसरी बिना बाउको सन्तान सहित मुलुक फर्किदा यिनको पाइला पाइलामा प्रश्नको तगारो राखिदिने मात्र हैन यिनलाई समाजमा हेर्ने दृष्टीकोण कस्तो रहला भनेर धेरैलाइ अहिले जिज्ञाशु बनाएको छ ।
भनिन्छ एक्लोपनले मानिसको मनस्थितिलाई भावनात्मक आवेग तथा कुण्ठाको स्थितिमा पुराई दिन्छ।एकातिर समाजका महिला खाडीमा काम गरेर फर्किंदा चरित्रसँग जोडेर हेर्ने हाम्रो समाजमा जति पुरुषलाई विदेशबाट फर्केपछि घरजम र विहेवारी गर्न सजिलो छ महिलाका लागि भने कठिन रहेको सामाजिक माहोल छ । यस्तो मानसिकता बोकेर धेरै बिबाहित ,अबिबाहित , पति र आफन्तको माया र साथ् नपाएका, गरिवी र वेरोजगारीको बाध्यताको फन्दामा परेर घरेलु कामदारका रुपमा काम गर्न बाध्य दिदीबहिनीहरु रोजागारदाताबाट कुटाइ खाने, समयमा तलब तलब नपाउने, बढी समय काम गर्नुपर्ने र घरमा सम्पर्क नदिनेजस्ता समस्याबाट पीडित हुदा नैरास्यता,पिडा ,एक्लोपन, उदासीपन, भय, संकोचमा जकडिएका छन । फलस्वरूप यो जकडबाट मुक्ति पाउन सूचना र प्रविधिको बढ्दो उपयोगसंगै परिवर्तित समयमा समय काट्ने मेलो बनेको सामाजिक सञ्जाल फेसबुक , ईमो भाईवरको प्रयोग गर्दै रहरले ,बाध्यता र परिस्थितीले आफ्नो बास्तबिकता समेत भुलेर नेपाली सहित बिदेशी संग नजिक भएका , जोडिएका , प्रेममा परेका , मायामा बाधिएका छन ।
तुलानात्मक रुपमा अन्य देशमा भन्दा खाडीमा धेरै समस्या छन तर पनि विदेश जानु धेरैको रहर नभएर बाध्यता हो । महिला मात्र होइन यस्ता धेरै नेपाली समाजको प्रतिनिधि पुरुष पात्र पनि छन् जो घरमा श्रीमती हुदा हुदै यता आएर अर्काका श्रीमती आमा दिदीबहिनी, कुमारी र अविवाहित महिलासँग अनेकौ बहानामा सम्बन्ध बनाएर सर्वस्व लुटेर बसेका छन् । आफु संग कुनै न कुनै माध्यमबाट सम्पर्कमा आएका युवाहरूले पनि युवतीलाइ माया जालमा पार्न हरप्रयास गर्ने, बिवाहकाे प्रस्ताव राख्ने ,बिहे गर्ने अश्वाशन दिएर घर बाट भगाउने ,याैन सम्पर्क गर्ने अनि अबैधानिक बनाएर सँगै केहि महिना देखि बर्ष बिताउदै आएका छन । बिचरा दिदीबहिनीहरु माया पाएपछि संसार नै जितेको ठान्छन र अस्मिता सुम्पिन्छिन उसको भरोसामा ।तर परिणाम एउटा जटिलता लिएर ढिलो चाडो उभिदिन्छ। मायाको भरोशामा आफै असुरक्षित भै दिन्छन ।घर न घाटकाे बनाएर माया गर्ने मान्छे पेट बोकाएर फरार भै दिन्छ ।अनन्त माया गर्ने ले नै वर्वादीतर्फ धकेलेर छोडिदिन्छ अनि बच्चाको आमा बनाएर प्रवासको ठाउमा निसहाय बनाइ दिन्छ ।यसरि बिपत्तिमा हात माग्दा कति महिला दिदीबहिनी यौन शोषणमा परेका छन । त्यसमा पनि समाजले महिलालाई नै दोषी ठानन्छ ।तर यसरी बिपत्तिमा परेका देखि घरपरिवारको दुख बोकेर आएका आफ्ना देशका दिदिबहिनीहरुको अस्मितालाई यसरी आफ्नै देशका दाजु भाइले क्रिडा स्थल ठानिनु निकै खेदपूर्ण ,आपत्तिजनक एव यो भन्दा दु:खद् र निन्दनीय अवस्था अरु के हुनसक्छ ?
माया प्रेम भनेको चेतना सहितको जीवन र जगत हो । माया ले नै कति को जिबन एकदमै राम्रो बनाई दिएको छ । त कति को जिन्दगि नै बर्बाद पारी दिएको छ ।खास गरि काम गर्न आएका अर्कैको लोग्ने अर्कैकी दुलहीहरु यसरि माया गर्ने हुदा आफ्नो जिन्दगि त् बर्बाद पार्छन नै परिवारमा पनि धेरै नि चिन्ता पारी दिएका छन् ।त्यति मात्र हैन समाजका सामाजिक, आर्थिक, पारिवारीक, साँस्कृतिक, मनोवैज्ञानिकले प्रभाव पारेको खाडीका यस्ता मायाका नतिजाहरुलाई समेत नेपाली नै हो र नेपाली कै हो भनेर साक्षि जुट्दै हिड्नु परेको छ । हुन् सक्ला कसैको अलि कम कसैको अलि बढी भूमिका होला तर विकटता, नियति, परिस्थिति, गरिबीका कारण परिवारको समृदिको लागि बिदेशिएकाहरु शारीरिक भोक प्यास पनि मेटाउन मोजमस्तीका रुपमा माया प्रेममा बाधिए पछी , आकर्षित भए पछी जुन परिस्थितिहरु सृजना भएका छन् तिनले हाम्रा प्रवृत्ति, व्यवहार र मूल्यमान्यताका जगहरुलाई हलाउँन थालेका छन्।
देशमा भए पनि बिदेशमा भए पनि समाज भनेकै तपाईं हामी हौं । तपाईं हाम्रै सोच, संस्कार र व्यवहारले निर्धारित हुन्छन् समाजका मूल्यमान्यता । दुई अक्षरको संयोजनबाट बनेको यो नेपाली शब्द "माया" अर्थात "प्रेम" सुन्दा पनि मनमा अनौठो कुत्कुती जागेर आउछ , भिन्नै खालको अनुभव हुन्छ । यधपी आफ्नै विशिष्टता र महत्व भएको दुई अक्षरको शब्दले धेरैको मुटुलाई पिडा र सुन्दा पनि 'घृणा' महसुश गराएको छ ।खास गरि पवित्र मायाको आड लिएर हिजो माया मा सवै थोक देखेंर आँखा चिम्लिनेहरु घर न घाटकाे बनेर / बनाएर आज यसरि समाजले के भन्ला भन्दै मन भरि पिडा बोकेर बिना बाउको बच्चा च्यापेर स्वदेश फर्किनुले , अलपत्रमा छाडेर आफु रमाउनु ले भावनामा बगेर गाँसिएको मायाले बहुपक्षलाई समेट्न नसक्दो रहेछ भनेर सवैलाई बुझाएको छ पाठ सिकाएको छ ।
दुताबासले सुचनामा भनेको छ ‘स्वदेश फर्किन नचाहने तर वैधानिक बन्न चाहनेले कुवेत सरकारले तोकेको जरिवाना बुझाएर बैधानिक हुँदै भिसा नबिकरण गर्न समेत सक्ने व्यवस्था गरिएको जनाएको छ । यहि सुचनालाइ आधार बनाएर आज सम्म कुवेत बाट करीब पन्ध्र सय नेपालीहरुले स्वदेश फर्किनका लागि यात्रा अनुमति पत्र (ट्राभल डकुमेन्ट) लिएका छन् । आफैसँग राहदानी राखेर भागेकाहरु समेत यसअवसरमा आफै टिकट काटेर जान सक्ने भएकोले यकिन रुपमा कति नेपाली लाभान्वित भए भन्ने तथ्याकं दुतावासमा हुँदैन तर यस अवसरमा अत्यधिक घरेलु कामदारको रुपमा कार्यरत महिला कामदारले 'आउट पास' बनाएर फर्किन लागेको कुबेत स्थित नेपाली दुताबासको तथ्यांकले देखाएको छ । तथ्यांकले प्रस्ट रुपमा घरेलु कामदारको रुपमा आएका अत्यधिक महिलाहरु काम छोडेर अबैधानिक रुपमा कार्यरत रहेको स्पस्ट पारेको छ ।
दूतावासहरुमा बजेट नहुँदा अलपत्र कामदारलाई भनेको बेलामा खानाको लागि पनि सहयोग गर्न नसकेको देखिएको छ । विभिन्न अभियोग लागेर जेलमा रहेका निर्दोष नेपालीलाई पनि वकिलको अभावमा मुद्दा लड्न नसक्दा वर्षौसम्म बिनाअपराध सजाय भोग्न बाध्य हुने गरेको पाइएको छ । यस्तो हाम्रो बस्तु स्थितिमा गत साता देखि खुलेको आममाफी हाम्रा लागि चुनौती मात्र होइन, एउटा ठूलो अवसर पनि हो । मुद्दा नभएका र यात्रा निषेध नगरिएकाहरु मुलुक फर्किनका लागि कुनै जरिवाना नलाग्ने , यसरी फर्किने कामदार फेरि कुबेत आउँन पाउने र कुनै मुद्दा नलाग्ने भए पछि आममाफी प्रक्रियामा सहभागी हुन नेपालीलाई आग्रह गर्दै दूतावासले बिभिन्न सुचनाहरु जारी गरेको छ । हटलाइनको ब्यबस्था गरेको छ र कुबेतमा क्रियाशील नेपाली संघ सस्था र मिडिया मार्फत समन्वय गर्दै बढी भन्दा बढी नेपाली लाभान्वित हुन् सक्नु भनेर लागि परेको छ ।फलस्वरूप आममाफी सुरु भएको आज छैठौ दिन सम्ममा १५ सय जना नेपालीले प्रक्रियाका लागि आवेदन दिइसकेका छन् ।
यस आममाफीको अवसरमा खाडी आएका घरेलु कामदारका रुपमा कार्यरत ५ दर्जन भन्दा बढी नेपाली दिदीबहिनीहरु आफु बाट जानेर अन्जानमा भएका गल्तीका कारण आफु संगै आफ्ना बालबच्चासहित देश फर्किन लागेका समेत छन् । केही कुमारी-आमा बनेर आफ्ना बालबच्चासहित फर्किदैछन् ।अलपत्र भएपछि बिचल्लीमा परेपछि आफ्नो नागरिकको जे-जस्तै अवस्थामा पनि उद्वार गर्नु सरकारको कर्तव्य हो । तर यसरि कुमारीहरु , बिबाहितहरु आमा बनेर बच्चा लिएर स्वदेश फर्किदा गाली कसलाई गर्ने? दोष कसलाई दिने? हामीलाई यो नैतिक प्रश्नको जवाफ दिन गाह्रो छ। भोलि यसले पारिवारीक विखण्डन निम्ताउने मात्र होइन विदेशबाट फर्किएका महिलाहरुको चरित्रमा आशंका गर्ने,अपहेलना गर्ने नेपाली समाजको मानसिकतालाई अझ जीवन्त राख्न मद्दत गर्ने छ । यस्तो बस्तुस्थितिमा आफै अनुमति पत्र बनाई दिने नेपाली दुताबासले आउदो दिनमा घरेलु कामदारका रुपमा नेपाली महिला आउँन पाउने र अबैधानिक ढंगले आइरहेकालाई के गर्नु पर्छ भनेर बहस र बिषयको गहन उठान गर्नु पर्ने आवश्यकता टड्कारो रुपमा देखाएको छ ।
अर्को तिर छिटो पोइसा कमाउने धेरै महत्वकांक्षी बनेर कम्पनि र घर बाट भागेकाहरुले साथिसंगतिको लहलहैमा लागेर कुवेतमा बसेर कारखाना खोलेर नै रक्सि बनाउने , लागूऔषधको कारोवार गर्ने , वेश्यावृत्ति गर्ने / गराउने र गैरकानुनि कामहरु गरेर प्रहरीले समाएका कयौं घटनाहरुले नेपाली समाजको लाजले शिर झुकाउन बाध्य छौं। स्थानीय कानुन र प्रहरी प्रशाशनको आँखा छ्लेर अझ लुकिछिपी यस्ता गतिबिधि लाइ अझै निरन्तरता दिई रहेका र गैर कानुनी ढंगले कम्पनी छाडेर अबैधानिक रूपमा श्रम गर्दै बसेका धेरै नेपाली दाजुभाई एव दिदीबहिनीहरु आममाफीको अवसरमा यसरि कानुनी दायरामा साथीभाइ संगै घर फर्किन भनेर बर्षौ पछी दुतावास खुसी हुदै आएका पुगेका होलान ।दुताबास बाट (ट्राभल डकुमेन्ट) पनि लिई सकेका होलान तर भोलि आफुले कम्पनि र काम गर्ने घर बाट भाग्ने क्रममा मालिक र साहुले बिना कसुरको आरोप र मुदा लाएर 'यात्रा प्रतिबन्ध' लगाइएको थाहा पाए पछी यिनका खुशीहरु कति स्खलित हुन्छन होला ? कति हतास/तनाव स्थितिमा सय मनको भारि बोकेर फेरी कुवेत नै फिर्ता हुन्छन होला ? यसरि मुलुक फर्किन लागेकालाइ उनका बिगतका गल्ति कमजोरीहरुको डोरी बाटेर बाध्यताको नथी लागाई यतै बस्न बाध्य हुनु पर्नेहरुले भोलिको दिनमा नेपाली समाजलाइ अझ बदनाम नगर्लान भन्न सकिन्न ।
हतास मनासिकतामा यतै बस्न बाध्य हुनेहरुले एक पछी अर्को गतिबिधि गरेर अबैधानिक बनेर अरु नि मुदाहरुमा आफुलाई जोडन सक्छन । नेपाली समाजको अहिले सम्म कमाएको बनाएको आदर्श र नैतिकतामा ठूलो संकट ल्याउन सक्छन । कुवेतमा हरेक नेपालीको पहिलो र एक मात्र सहारा नेपाली दूतावास हो अत यस्ता किसिमका कतिपय विषय जुन नेपाली नागरिक र नेपाली समाजको मानसिकता, विश्वास तथा आचरणसँग जोडिएका छन तिनको भित्री भाग सूक्ष्म रूपमा अध्ययन गरेर कम्तिमा अब खुल्ने आममाफी सम्म सवै प्रतिबन्धहरुको फुकुवा गर्न पहलिकरण गर्नु पर्ने अपरिहार्यता औलाएको नेपाली बौद्धिक समाज र सरोकारवाला सवैले अब सोच्न पर्छ ।
'
