टेलिभिजन कार्यक्रममै कार्यक्रम संचालकले एक महिलाको स्तनबाटै दुध चुसिदिएपछि उक्त कार्यक्रम निक्कै बिबादित बनेको छ ।
नेदरल्याण्डमा शनिबार रातीको प्राइम टाइममा प्रसारण हुने कार्यक्रमा डच टेलिभिजन प्रस्तोताले दुध चुस्दा लाखौ मानिसले टेलिभिजन हेरिरहेका थिए ।कार्यक्रम संचालक पल दे लेउले आफ्नो मनोरञ्जनात्मक कार्यक्रममा आमाहरुको दुध साट्ने कार्यक्रम चलाइरहेका महिलाको एउटा समूहलाइ बोलेका थिए ।
लेउले अन्तरबार्ता लिने क्रममा आमाको दुध मिठो हुन्छ कि हुन्न भन्ने सोधेर आमाको दुध खाने इच्छा पनि राखे । उनको इच्छा पुरा गर्नको लागि एक महिलाले आफ्नो स्तनबाट बोतलमा दुध निकालेर दिईन । तर लेउले स्तनबाटै सिधै खाने भने र स्तनमा नटोक्ने भए चुस्न दिने बताइन् ।र कार्यक्रम संचालकले पलाई पालो दुवै स्तनबाट दुध खाए अनि मिठो भएको प्रतिक्रिया दिए ।
यस्तो कार्यक्रम प्रशारण भएपछि कार्यक्रम र प्रस्तोता पलको व्यापक बिरोध भै रहेको छ ।
कार्यक्रमको भिडियो यस्तो थियो .....
A brutal dishonour killing has shaken up Rajasthan. A man beheaded his 20 year old daughter allegedly after being taunted by the panchayat, that his married daughter who was estranged from her husband was having affairs with other men. Singh reportedly told police, "I had warned her to mend her ways. I could not bear the taunts of the villagers. But she did not listen to me, so I had to take the extreme step."
विभिन्न सामाजिक परिवर्तनसँगै यौनसम्बन्धी विचारमा पनि केही खुलापन आएको छ, तर पनि विवाहपूर्व यौनसम्पर्क अझै पनि एक किसिमले वर्जित नै छ। विवाहपूर्व यौनसम्पर्कका आ-आफ्नै समस्या हुन सक्छन्। तपाइर्ंलाई किन डर लागिरहेको भन्ने कुरा प्रश्नमा त्यति स्पष्ट छैन। डर थुप्रै कुराले भएको हुनसक्छ, जस्तै— विवाहपूर्व यौनसम्पर्कको कारणले हुने भय वा महिनावारीको बेलामा यौन सम्पर्क भएका कारणले वा गर्भ रहला कि भन्ने भय वा चिलाएका कारणले भएको भय। विवाहपूर्व नै यौनसम्पर्क राख्न किन कुनै खास व्यक्ति चुनियो भन्ने कुरा तपाईंलाई नै थाहा होला। पक्कै घनिष्ठ सम्बन्ध भएको हुनुपर्छ र त्यसमा विश्वासको जग पनि बलियो हुुनुपर्छ। क्षणिक आनन्दमा होस हराएको स्थिति भने एक किसिमले दुर्घटना नै हो। यसका स्वास्थ्यसम्बन्धी गम्भीर असर हुन सक्छन् भने अर्कातिर सामाजिक। के महिनावारी हुँदा यौनसम्पर्क गर्न हुन्छ ? कतिपय समाजमा महिनावारीका बेला यौनसम्पर्क गर्नु हुँदैन भन्ने धारणा छ। महिनावारी भएको बेलामा स्वस्थ पुरुष तथा महिलाको बीचमा हुने यौनसम्पर्कलाई वर्जित गर्नुपर्ने कुनै वैज्ञानिक कारण छैन। तपाईंलाई थाहा छ भने महिनावारीको रगतको स्रोत पाठेघर हो र पाठेघरको मुखमा भएको सानो प्वालबाट यो रगत बाहिर आउँछ। पाठेघरको मुखले हत्तपत्त बाहिर आइसकेको कुरालाई यहाँसम्म कि कतिपय सूक्ष्मजीवलाई पनि भित्र जान दिँदैन। यौनसम्पर्क गर्दा योनिरसको सम्पर्कमा लिङ्ग आउने कुरा त तपाईंलाई पनि थाहै होला। त्यसैगरी थोरै भए पनि लिङ्गबाट आउने रसको सम्पर्कमा योनि पनि आउँछ। स्वस्थ व्यक्तिको बीचमा भएको यौनसम्पर्कमा आउने यस किसिमको रसले हानि गर्दैन। महिनावारीका बे ला आउने रगतलाई कतिपयले फोहर रगत मान्छन्, तर त्यो सत्य होइन। महिनावारीमा आउने रगत फोहर होइन भनेर सबैले बुझ्नु आवश्यक छ। शरीरबाट आउने रसको सम्पर्कमा आउँदा खराबी नहुने तर रगत आउँदा विशेष रूपमा खराबी हुने कुरा भन्ने कुरा अलि मिल्दो भएन। यसको कारणले डर लागेको भए चिन्ता नलिए हुन्छ। पाठेघरमा बच्चा बस्न वा गर्भरहन थुप्रै कुराको तालमेल मिल्नुपर्छ। सन्तानको उत्पत्ति प्रमुख रूपमा पुरुषबाट निस्कने शुक्रकीट र स्त्रीमा विकसित भएका डिम्बको मिलनबाट हुन्छ। यौनसम्पर्कका बेला पुरुषको वीर्यस्लखलन हुँदा निस्किएका करोडौं शुक्रकीटमध्ये केही पाठेघरको मुख हुँदै पाठेघर र त्यसपछि डिम्बबाहिनी नलीसम्म पुग्छन्। त्यहाँ परिपक्व भएको डिम्ब -अण्डा) सँग असंख्य शुक्रकीटमध्ये एकको मात्र मिलन हुन्छ। यसरी मिलन हुने प्रक्रियालाई निषेचन भनिन्छ। यसरी शुक्रकीट र डिम्बको मिलन भएको कोषलाई युग्मज भनिन्छ र यही नै पछि विकसित भएर शिशु वा बच्चा बन्छ। सामान्य रूपमा भन्नुपर्दा गर्भधारण हुनका लागि मुख्य रूपमा निम्न कुराहरू हुनुपर्छ ः
१. डिम्ब निष्कासन,
२. यौ नसम्पर्क,
३. वीर्य स्खलन,
४. डिम्ब निषेचन तथा
५. डिम्बरोपण।
एउटा महत्त्वपूर्ण बुझ्नुपर्ने कुरा के भने डिम्ब निस्किएको यस्तै १४ दिनमा महिनावारी सुरु हुन्छ। यस्तै २८ दिनको महिनावारी भएको महिलाको १४ औं दिनतिर डिम्ब निस्कने भएकाले यस समयमा सम्भोग गर्दा गर्भ रहने अर्थात् बच्चा बस्ने सम्भावना एकदमै धेरै हुन्छ। डिम्ब निस्किएको २४ देखि ४८ घण्टासम्म बाँच्छ भने महिलाको प्रजनन अङ्गभित्र शुक्रकीटहरू ७२ घण्टा वा त्योभन्दा केही बढी नै बा ँच्न सक्छन्। त्यसैले डिम्ब निस्कनु केही अघिको र केही दिनपछिको समयलाई गर्भधारणको दृष्टिकोणले असुरक्षित काल मानिन्छ। योनि किन चिलाएको होला ? योनि वा त्यस वरिपरिको क्षेत्र विभिन्न कारणले चिलाउन सक्छ, जस्तै कि संक्रमण, छालामा हुने अन्य खराबी वा एलर्जी। योनि तथा यौनाङ्गमा विभिन्न संक्रमण हुनसक्छन्। यस्ता संक्रमणमध्ये यौनसम्पर्कका कारणले एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा सर्ने संक्रमणलाई यौनरोग वा यौन संसर्गजन्य संक्रमण भनिन्छ। यौनसम्पर्क राख्दा कन्डम प्रयोग नगरेको स्थितिमा यस्तो संक्रमण हुन सक्छ। यौनसम्पर्क नै नराखे पनि योनि तथा यौन अङ्गका संक्रमण हुन सक्छन्, जसलाई हामी प्रजनन अङ्गका संक्रमण भन्छौं। योनिको संक्रमण विभिन्न कारणले हुन सक्छ। यसरी योनिको संक्रमण हुँदा योनिद्वार वा त्यसवरिपरिको क्षेत्रको पनि संक्रमण हुन्छ र त्यसलाई एकसाथ भन्न अंग्रेजीमा खगखिय-खबनष्लष्तष्क शब्दको प्रयोग गरिन्छ। ब्याक्टेरियल भ्याजिनोसिस ः योनिको संक्रमणमध्ये यस्तै आधाजसो महिलामा यही संक्रमण भएको पाइन्छ। योनिमा विभिन्न किसिमका सूक्ष्म-जीवाणुहरू प्राकृतिक रूपमै सन्तुलित रूपमा बसेका हुन्छन्। विशेष गरेर त्यस सन्तुलन बिगि्रन जा ँदा एक किसिमको जीवाणु अत्यधिक मात्रामा बढ्छ। विशेष गरेर यस्तो हुँदा नराम्रोसँग गन्हाउने तथा सेतो वा मैलो -खरानी) रंगकोे योनिश्राव हुन्छ। योनिश्राव एकदमै पातलो -पानीजस्तै) पनि हुनसक्छ। यसका साथै योनि तथा योनिको वरिपरि चिलाउने हुनसक्छ र पिसाब फेर्दा पनि पोल्न सक्छ भने कतिपय महिलामा यी लक्षण नै नदेखिन सक्छ। ढुसीको संक्रमण ः योनिश्राव अलि बाक्लो मैलो सेतो रंगको पनिरजस्तै हुन्छ र एकदमै चिलाउने हुन्छ। कहिलेकाहीं योनिश्राव देखिने गरेर नहुन सक्छ। योनिको वातावरणमा आएकोे परिवर्तनले यसको संख्यामा निकै वृद्धि हुँदा यस्तो समस्या दे खिन्छ। ट्राइकोमिनियासिस ः योनि तथा त्यसको वरिपरि चिलाउने त हुन्छ नै, साथसाथै पहेंलो हरियो वा मैलो सेतो -खरानी) रंगको फिंजजस्तो योनिश्राव हुन्छ र पिसाब पोल्न सक्छ। यो यौनसम्पर्कवाट सर्छ। सही निदान र उपचारका लागि चिकित्सकको सहयोग लिनुपर्ने हुन्छ।
लिङ्ग उत्तेजित नहुने समस्याले गर्दा आफ्नो पार्टनरलाई सन्तुष्टि दिन नसकेकोमा कहिलेकाँही लज्जित हुनुपरेको छ ?
उमेर चढ्दै गइसकेपछि पार्टनरलाई बेडमा सन्तुष्टि प्रदान गर्न अलि कठिन हुने गर्दछ । लिङ्ग उत्तेजना नहुने समस्याले तपाईंको सेक्स लाइफमा नकारात्मक असर पुर्याउँदछ । सेक्स लाइफमा पूर्ण सन्तुष्टि प्राप्त गर्नको लागि स्वस्थ जीवन बाँच्न अत्यावश्यक छ ।
हामीले यहाँ लिङ्ग उत्तेजित गराउने ६ तरिका उल्लेख गरेका छौँ !!!
१. राम्रो खानाको सेवनः
तपाईंको डाइटको केहि साधारण परिवर्तनले लिङ्गमा उत्तेजना ल्याउन मद्दत गर्दछ । केरा, अण्डा, बदाम, खुर्सानी, प्याज र वाइनले तपाईंको सेक्सको क्षमतालाई वृद्धि गर्न सहयोग गर्दछ । जंक फुडहरुबाट टाढै रहनुहोस् ।
२. तपाईंको लिङ्गलाई व्यायामको आवश्यकता पर्दछः
स्वस्थ मानिसहरु जहिले पनि सेक्सुअल्ली एक्टिभ हुन्छन् । व्यायामले तपाईंको सेक्स ड्राइभ र क्षमतामा वृद्धि गर्न मद्दत गर्दछ । लिङ्ग उत्तेजना हुने नदिने तत्व, तनावलाई यसले घटाउन मद्दत गर्छ र टेस्टोस्टेरोनको उत्पादनमा सहयोग गर्छ । लिङ्गको लागि ‘केगेल’ व्यायाम निकै लाभदायक मानिन्छ ।
३. धुमपान र मद्यपानबाट टाढै रहनुहोस्ः
धुमपान र मद्यपानले तपाईंको सेक्स लाइफ बर्बाद पार्ने कुरा कयौँ पटक सुनिसक्नुभएको होला । धुमपानले तपाईंको रक्तसंचारलाई घटाउँछ जसले फोक्सोको क्षमतामा ह्रास आउँदछ । यसले तपाईंको लिङ्ग उत्तेजनामा असर पुर्याउँदछ । मद्यपानले तपाईंको शरीरलाई लगद बनाउँदछ र लिङ्ग उत्तेजनामा असर पुर्याउँदछ ।
४. हस्तमैथुन धेरै नगर्नुहोस्ः
साँच्चिकैको सेक्सको लागि केहि बचाउनुहोस् । हस्तमैथुन धेरै गर्नाले तपाईंको सेक्स प्रतिको चाहनामा कमी आउन सक्छ । निरन्तरको उत्तेजनाले अर्को दिनमा तपाईंको लिङ्ग उत्तेजनामा कमी आउनसक्छ त्यसकारण चाहनालाई कन्ट्रोल गर्नुहोस् ।
५. सहि सेक्स पोजिसन चिन्नुहोस्ः
जहिले पनि मुखमैथुनबाट सुरु गर्नुहोस् । मिसनरी र डगीजस्ता सेक्स पोजिसनले धेरै रक्तसंचार गर्ने हुँदा लिङ्ग उत्तेजना बढि हुने गर्दछ । सुरुमा नै आफ्नो पार्टनरलाई आफूमाथि चढ्न नदिनुहोस् ।
६. टाइट अन्डरगार्मेन्ट्सहरुको प्रयोग नगर्नुहोस्ः
सुत्दाखेरी टाइट अन्डरगार्मेन्ट्सको प्रयोग नगर्नुहोस् । यसले पेनाइल टिस्युमा रक्तसंचारमा अवरोध खडा गर्दछ ।
अन्त्यमा, लिङ्ग उत्तेजना नहुने कुरामा चिन्ता गर्न छाड्नुहोस् र स्वस्थ सेक्स लाइफ अगाडि बढाउनुहोस् ।(एजेन्सी)
छोरा अपहरणमा परेपछि यी अर्बपतिले बुझे ‘ममताका अघिल्तिर धनको कुनै महत्त्व रहेनछ ।’ उनले यस्तो सोच्न त सोचे तर कार्यान्वयन गर्ने कसरी ? आपmना परिवारको सुरक्षाका लागि विश्वासिला र भरपर्दा सुरक्षाकर्मी चाहिएको थियो । तर खोज्ने कहाँ ?
‘विश्व विजयका क्रममा बि्रटिस सरकारको इज्जत जोगाएका नै गोर्खालीले थिए,’ उनले सुनेका थिए । उनलाई लाग्यो, ‘तिनै गोर्खाली आपmना भरपर्दा सुरक्षाकर्मी हुन सक्ने
छन् ।’ त्यसपछि केही नसोची उनले आपmनो र परिवारको सुरक्षाका लागि ‘बहादुर साहसी’ गोर्खाली छनोट गरे । यसरी व्यक्तिगत रूपमा गार्खालीको बहादुरी पहिचान गर्ने हुन्, फोब्र्सले बिहीबार प्रकाशित गरेको ९ नम्बरका धनी, अर्थात एसियाकै धनाढय लिका सिङ ।
‘मेहनती, लगनशील र इमानदार छविकै कारण हामीले यो महत्त्वपूर्ण जिम्मेवारी पाएका हौं,’ सिङको सुरक्षा व्यवस्था सम्हालेका एक नेपालीले भने, ‘विश्वमै कहलिएका धनाढ्यको सुरक्षा जिम्मेवारी पाउनु गर्वको कुरा पनि हो ।’
हङकङेली चिनियँा व्यवसायी सिङका निजी अंगरक्षक लगायत सबै सुरक्षाकर्मी नेपाली छन् । यो तथ्यलाई कतिपय स्थानीय चिनियाँ समेत पत्याउन तयार हुँदैनन् । तर १६ वर्षदेखि यी ८३ वर्षे अर्बपतिका विश्वासिला बनेका छन् नेपाली ।
सन् १९९६ मा सिङका जेठा छोरा भिक्टर ली जार क्वी अपहरणमा परेपश्चात उनले आपmनो र परिवारको सुरक्षा जिम्मा नेपालीका काँधमा सुम्पेका हुन् । ९० दशकका हङकङकै चर्चित मध्येको घटनामा सिङले आफ्ना छोरालाई अपहरणकारीबाट मुक्त गर्न १ अर्ब हङकङ डलर
-करिब १० अर्ब रुपैयाँ) फिरौती बुझाएको सञ्चारमाध्यमहरूले उल्लेख गरेका थिए । अपहरणको घटनामा फिरौती बुझाइएको उक्त रकम संसारमै अहिलेसम्मकै बढी भएको दाबी छ ।
घटनालगत्तै लिका सिङ र उनको परिवारको सुरक्षामा नेपाली नियुक्त भएका हुन् । सिङ र उनका परिवारको सुरक्षार्थ पूर्वबि्रटिस गोर्खाली सेनाको कमान्डमा अगंरक्षक र निजी सवारीचालक सहित ४० नेपाली कार्यरत छन् ।
उनी ती सुरक्षाकर्मीसँग बारम्बारबार नेपाल र बुद्धबारे सोधिरहन्छन् रे । कट्टर बुद्ध धर्मावलम्बी सिङले मौका मिले कुनै दिन नेपाल भ्रमण गर्ने इच्छा व्यक्त गरेको समेत उनले सुनाए ।
५३ मुलुकमा व्यापार व्यवसाय फैलिएको उनका विभिन्न कम्पनीमा अन्तर्गत करिब २ लाख ६५ हजार रोजगाररत छन् । सुरक्षा पेसा बाहेक उनी मातहत सञ्चालित कम्पनीहरूमा समेत हजारौं नेपाली कार्यरत छन् । व्यावसायिक सफलताका कारण ‘सुपरम्यान’ को उपमा पाएका सिङ अहिले पनि उत्तिकै सक्रिय छन् । हाइड्रोपावर, दूरसञ्चार, रियल स्टेट, प्लास्टिक लगायत उद्योगमा यिनको लगानी छ । विश्व अर्बपतिहरूको सूचीमा दुई वर्षअघि १४ औं स्थानमा रहेका सिङ गत वर्ष ११ औं स्थानमा उक्लेका थिए । सात वर्षको अन्तरालपछि सिङ भारतीय मूलका बेलायती व्यवसायी लक्ष्मी मित्तललाई पछि पार्दै एसियाली धनाढ्यहरूको श्रेणीमा पहिलो नम्बरमा आएका हुन् ।
फोब्र्सले सिङको सम्पत्ति २५ अर्ब ५० करोड अमेरिकी डलर उल्लेख गरेको छ । एसियाली धनाढ्यहरूमा यिनीपछि भारतका मुकेश अम्बानी छन् । दुई छोराका पिता सिङले अध्ययन भने हाई स्कुलसम्म मात्र गरेका छन् । ‘लिका सिङ फाउन्डेसन’ मार्फत यिनले बर्सेनि लाखौं डलर समाज सेवामा पनि खर्चेने गर्छन् । फोब्र्सले २०११ मा सार्वजनिक गरेको विश्वका सर्वाधिक शक्तिशाली व्यक्तिहरूका सूचीमा यिनको नाम ४४ औं नम्बरमा छ ।
निजी सुरक्षार्थ नेपाली रोज्ने हङकङमा सिङ मात्र भने होइनन् । अन्य अर्बपतिहरू स्ट्यान्ली हो, रेमन्ड कोक, थोमस कोक,
जोसेफ लाउ, वाल्टर कोक, डिकसन पुन, मिस्टर हुई, मिस्टर पुन लगायतका अंगरक्षक समेत नेपाली नै छन् ।
प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईको भारत भ्रमणका क्रममा भएको बहुचर्चित लगानी प्रवर्द्धन तथा सुरक्षण सम्झौता -बिपा) ले युद्ध, आन्तरिक सशस्त्र द्वन्द्व, दंगालगायत कारणबाट हुने नोक्सानीको लगानीकर्तालाई क्षतिपूर्ति दिने सुनिश्चित गरेको छ ।
एकअर्काे देशमा लगानी बढाउने उद्देश्यका साथ हस्ताक्षर भएको बिपा सम्झौताको धारा ६ मा क्षतिपूर्ति दिँदा आपmना लगानीकर्ताभन्दा कम दिन नपाइने उल्लेख छ । ‘युद्ध वा अन्य सशस्त्र द्वन्द्व, राष्ट्रिय संकटकालीन अवस्था वा राष्ट्र विप्लव वा दंगाका कारणले अर्को देशका लगानीकर्ताले नोक्सानी बेहोर्नुपरेमा त्यस्ता लगानीकर्तालाई निजको पुनःस्थापन, हर्जना, क्ष्ातिपूर्ति वा अन्य समाधानका सम्बन्धमा आपmना वा अन्य कुनै तेस्रो राष्ट्रको लगानीकर्तालाई प्रदान गरिएकोभन्दा कम सौविध्यतापूर्ण नहुने गरी व्यवहार गर्नेछ,’ सम्झौतामा उल्लेख छ ।
भारतले केही युरोपेली देशसँग गरेको सम्झौतामा यसै बुँदामा राखिएको ‘सामाजिक खलल’ को सट्टा ‘दंगा’ भन्ने शब्द राखिएको छ । तर भारतीय विदेश मन्त्रालयले जारी गरेको विज्ञप्तिमा भने दंगा उल्लेख नगरे पनि युद्ध, सशस्त्र द्वन्द्व र संकटकालसँगै ‘इत्यादि’ भन्ने शब्द पनि जोडेको छ ।
भारतले ५३ देशसँग यस्तै सम्झौता गरी त्यसैबमोजिम काम गरिरहेको छ । भारतीय लगानीका आयोजनामा आक्रमणका घटना भएको पृष्ठभूमिमा आएको यो १६ बुँदे सम्झौताको प्रस्तावनामा निजी क्ष्ाेत्रको लगानीको प्रोत्साहन, प्रवर्द्धन र संरक्षण अत्यावश्यक भएको उल्लेख छ । यस्ता सम्झौताले विदेशी नागरिकले गर्ने व्यवसायको सुरक्षा गर्ने हुँदा लगानी बढ्ने अपेक्षाका साथ गरिन्छ । नेपाल र भारतबीच करिब दशकदेखि बिपा सम्झौता गर्नेबारे छलफल भइरहेको थियो । सम्झौताले सेयर लगानी, प्रत्यक्ष्ा वैदेशिक लगानीसँगै बौद्धिक सम्पत्तिलाई समेत समेटेको छ ।
सम्झौताले मुख्यतया अर्को देशको लगानीकर्ता र त्यही प्रकृतिको स्वदेशी वा तेस्रो देशको लगानीकर्ताबीच भेदभाव गर्न नहुने विषयलाई उठाएको छ । विश्व व्यापार संगठनको समेत मर्म रहेको यस व्यवस्थालाई दुई देशबीच सम्झौता गरेर थप प्रभावकारी बनाउन खोजिएको छ ।
सम्झौतामा एकअर्का देशको लगानीमा स्थापित आयोजनालाई राष्ट्रियकरण नगरिने, पुँजी एवं मुनाफा फिर्ता लान पाउने र आपसी सहमतिमा विवाद समाधान गर्ने प्रावधानलाई प्रमुखताका साथ समावेश गरिएको छ ।
सम्झौताको धारा ५ ले राष्ट्रियकरण नगरिने, उचित र समन्यायिक क्षतिपूर्ति दिएर सार्वजनिक प्रयोजनका लागि बाहेक अधिग्रहण पनि गर्न नपाइने व्यवस्था गरिएको छ ।
एकअर्का देशमा हुने लगानीबाट स्थापित व्यवसाय सञ्चालन गर्दा कुनै विवाद सिर्जना भए त्यसको समाधानका लागि छुट्टै संयन्त्र निर्माण गर्ने वा अन्तर्राष्ट्रिय विवाद समाधानसम्बन्धी निकायको रहोवरमा काम गर्ने विकल्पसमेत समेटिएको छ ।
सम्झौताको धारा १० ले सकेसम्म विवाद वार्ताद्वारा समाधान गर्ने र नभए मध्यस्थ न्यायाधिकरणको व्यवस्थासमेत गर्न सकिने व्यवस्था गरेको छ । यसमा दुवै देशका एक/एक जना सदस्य रहने र दुवैसँग सम्बन्ध भएको मुलुकको एकजना अध्यक्ष रहने गरी न्यायाधिकरण गठन गरिने व्यवस्था सम्झौतामा छ ।
सम्झौता भएको मितिले १० वर्षसम्म लागू हुने यस सम्झौताले यसअघिको कुनै पनि विवाद र समाधान भइसकेको दाबीका हकमा यो सम्झौता लागू नहुने स्पष्ट व्यवस्थासमेत गरेको छ । १० वर्षपछि दुवै देशले कुनै संशोधन माग नगरे स्वतः नवीकरण हुने व्यवस्था पनि सम्झौतामा छ । सन् १९९६ मा भएको दुई देशबीचको व्यापार सन्धिमा पनि स्वतः नवीकरण हुने व्यवस्था छ ।
नेपालको विदेशी लगानी तथा प्रविधि हस्तान्तरण ऐन २०४९ ले समेत ग्यारेन्टी गरेको पुँजी वा मुनाफा फिर्ता लान पाउने व्यवस्थालाई यसमा पनि समेटिएको छ । धारा ७ ले लाभांश ब्याज, रोयल्टी सेवा शुल्क, सेयर बिक्रीबाट भएको आम्दानी र आयोजनामा काम गर्ने नागरिकले गरेको आर्जन फिर्ता लान सकिने व्यवस्था गरेको छ । यसैगरी लगानी गर्ने देशका सम्बन्धित व्यवसायी तथा कर्मचारीको प्रवेश र बसाइको ग्यारेन्टी गरिएको छ ।
लगानी प्रोत्साहनसँगै जोडिएको दोहोरो कर नलाग्नेसम्बन्धी सम्झौतामा भने यसपटक पनि सहमति जुट्न सकेन । यसमा कुनै एक देशको नागरिकले अर्कोमा लगानी गर्न चाहेमा एक ठाउँमा मात्रै कर बुझाए पुग्ने व्यवस्था थियो । लगानीको अवस्था र आय आर्जनको स्रोतका आधारमा कहाँ र कसरी कर तिर्ने भन्ने विषय समेटिएको यस सम्झौतामा अन्य प्रयोजनका लागि समेत सूचना दिने प्रावधानसमेत राखिएको थियो । नेपालमा करको दर कम भएकाले लगानी प्रोत्साहन हुने दाबी नेपाली पक्षको थियो । यसैगरी नेपालमा वित्तीय अपराध गरी भारतमा जाने प्रचलन धेरै भएकाले सम्झौतापछि भारतले सघाउन सक्ने सम्भावना पनि यस सम्झौतामा थियो ।
आफ्ना लगानीकर्तालाई भन्दा कम क्षतिपूर्ति दिन नपाइने
सेयर लगानी, प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी र बौद्धिक सम्पत्ति समेटिए
पुँजी र मुनाफा फिर्ता लान पाइने
म्याद १० वर्ष
५३ देशसँग भारतको यस्तो सम्झौता छ
नेपाल सरकार र नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी माओवादी बीच भएको विस्तृत शान्ति सम्झौता
१. सशस्त्र द्वन्द्वको औपचारिक अन्त्यको घोषणा ।
२. माओवादी सेना,हतियार र नेपालीसेनाको हतियारको संयुक्तराष्ट्रसंघद्वारा प्रमाणीकरण र अनुगमन ।
३. माओवादीद्वारा कब्जा गरिएका सम्पूर्ण सम्पती फिर्ता ।
४. मानव अधिकार र अन्तर्राष्ट्रिय मानवअधिकार सम्बन्धी कानुनहरुको पूर्णपालना ।
५. राजाको सम्पूर्ण राजनैतिक अधिकारको अन्त्य ।
६. उच्चस्तरीय सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगको गठन ।
७. माओवादी सेनाका लडाकुहरुको रेखदेख समायोजन र पुर्नस्थापना ।
८. युद्धबाट पीडित र विस्थापित व्यक्तिहरुको स-सम्मान पुर्नस्थापना ।
९. हातहतियार, गोलीगठ्ठा र विस्फोटक पदार्थ साथमा लिई आवतजावत गर्न गैरकानुनी ।
यी बुँदाहरु नेपाल सरकार र तत्कालिन नेकपा माओवादीबिच भएको बिस्तृत शान्ति सम्झौताको मुख्य बुँदाहरु हुन् । यो सम्झौता २०६३ मंसीर ५ गते मा भएको थियो । यो सम्झौताले नै नेपालबाट शसस्त्र जनयुद्धलाई बिदाई गरेको थियो । यसले हामी नेपालीको मनमा कति आशा जगाएको थियो, एक पटक पछाडी फर्केर हेरौँ त । तर, आज यो सम्झौता भएको पनि ठ्याक्कै ५ बर्ष पुगेको छ । यो ५ बर्षलाई पछाडी फर्केर हेर्दा आशा भन्दा निराशा बढी देखिन्छ । आखिर किन यस्तो भयो ? मेरो विचारमा भने यस्तो हुनुको सुरुवाती कारण माओवादीले बढी मत ल्याएकैले कांग्रेस र एमालेले संविधान संशोधन गर्न बाध्य बनाएर दुईतिहाईबाट साधारण बहुमतमा मुलुकलाई लैजानु नै हो । त्यसपछि नै संविधानभन्दा सत्ता र सरकार दलहरुको प्राथमिकता र अभिमानमा पर्यो ।
तपाईलाई कस्तो लाग्छ ? बृहत शान्ति सम्झौताका कुन कुन बुँदा पुरा भए जस्तो, कुन कुन बुँदाहरु पुरा गरिहाल्नु पर्ने जस्तो लाग्छ ? यो ५ बर्षलाई तपाई आफु कसरी समिक्षा गर्नुहुन्छ ? बृहत शान्ति सम्झौता पढेर प्रतिक्रिया दिनुहोला ।
नेपाल सरकार र नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी माओवादी बीच भएको विस्तृत शान्ति सम्झौता
प्रस्तावना
नेपाली जनताले २००७ साल पहिलेदेखि हालसम्म पटक पटक गर्दै आएका ऐतिहासिक संघर्ष र जनआन्दोलन मार्फत लोकतन्त्र शान्ति र अग्रगमनका पक्षमा प्रकट भएको जनादेशको सम्मान गर्दै सात राजनैतिक दल र ने.क.पा. माओवादी वीच सम्पन्न १२ बुँदे समझदारी ८ बुँदे सहमति नेपाल सरकार र नेकपा माओवादीबीच सम्पन्न २५ बुँदे आचारसंहिता २०६३ साल कार्तिक २२ गते सात राजनैतिक दल र नेकपा माओवादीका शीर्ष नेताहरुको बैठकका निर्णयहरु लगायत नेपाल सरकार र ने.क.पा. माओवादी वीच सम्पन्न सवै सम्झौता सहमति आचारसंहिता र संयुक्त राष्ट्र संघलाई प्रेषित समान धारणाको पत्राचारप्रति पूर्ण प्रतिवद्धताको पुनर्पुष्टि गर्दै देशमा विद्यमान वर्गीय जातीय क्षेत्रीय लैंगिक समस्याहरुलाई समाधान गर्न राज्यको अग्रगामी पुर्नसंरचना गर्ने संकल्प गर्दै प्रतिष्पर्धात्मक वहुदलीय लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्था नागरिक स्वतन्त्रता मौलिक अधिकार मानव अधिकार पूर्ण प्रेस स्वतन्त्रता तथा कानूनी राज्यको अवधारणा लगायत लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यता प्रतिको पूर्ण प्रतिवद्धतालाई दोहोर्याउदै मानव अधिकारको विश्वव्यापी घोषणापत्र १९४८ तथा अन्तर्राष्ट्रिय मानवीय कानुन तथा मानव अधिकार सम्बन्धी आधारभूत सिद्धान्त र मान्यताहरुप्रति प्रतिवद्ध रहँदै स्वतन्त्र निष्पक्ष र भयमुक्त वातावरणमा संविधान सभाको निर्वाचनमा सहभागी हुन पाउने नेपाली जनताको आधारभूत अधिकारको प्रत्याभूति गर्दै लोकतन्त्र शान्ति समृद्धि अग्रगामी आर्थिक-सामाजिक परिवर्तन तथा देशको स्वतन्त्रता अखण्डता सार्वभौमिकता र स्वाभिमानलाई केन्द्रमा राख्दै २०६४ साल जेठ महिनाभित्र स्वतन्त्र र निष्पक्ष रुपले संविधान सभाको निर्वाचन सम्पन्न गर्ने प्रतिवद्धतालाई कार्यान्वयन गर्ने दृढता व्यक्त गर्दै संविधान सभामार्फत् नेपाली जनताको सार्वभौमसत्ताको सुनिश्चितता अग्रगामी राजनैतिक निकास राज्यको लोकतान्त्रिक पुनस्रंरचना र आर्थिक-सामाजिक-सांस्कृतिक रुपान्तरण गर्न दुबै पक्षबीच भएको राजनैतिक सहमतिका आधारमा देशमा २०५२ सालदेखि चल्दै आएको सशस्त्र द्वन्द्वलाई अन्त्य गरी शान्तिपूर्ण सहकार्यको नयाँ अध्याय प्रारम्भ भएको घोषणा गर्दै नेपाल सरकार र नेकपा माओवादीका बीच भएको युद्धविरामलाई दीर्घकालीन शान्तिमा परिणत गर्ने प्रतिवद्धताकासाथ नेपाल सरकार र नेकपा माओवादीका बीच यो विस्तृत शान्ति संझौता सम्पन्न गरिएको छ ।
१, प्रारम्भिक
यस सम्झौताको नाम विस्तृत शान्ति सम्झौता २०६३ रहेको छ । छोटकरीमा यस सम्झौतालाई शान्ति सम्झौता भनिने छ ।
यो संझौता सरकार पक्ष र माओवादी पक्षको सार्वजनिक घोषणा मार्फत् आजैका मितिदेखि लागू हुनेछ ।
दुवै पक्षले आ-आफ्नो मातहतका सबै निकायलाई यो सम्झौता तत्काल कार्यान्वयन तथा पालना गर्न आवश्यक निर्देशन जारी गर्नेछन् र कार्यान्वयन गर्ने गराउने छन् ।
अनुसूचीमा सङ्लग्न सात राजनैतिक दल सरकार र माओवादी पक्ष बीच भएका सबै सहमति समझदारीआचारसंहिता र निर्णयहरु यस सम्झौताको अभिन्न अङ्ग मानिने छन् ।
यो सम्झौता कार्यान्वयन गर्न आवश्यकता अनुसार पछि गरिने सहमति र सम्झौताहरु पनि यसैका अंग मानिने छन् ।
२, परिभाषा
विषय वा प्रसंगले अर्को अर्थ नलागेमा यस सम्झौतामा:
युद्धविराम भन्नाले नेपाल सरकार तथा नेकपा माओवादी बीच एक अर्कालाई लक्षित गरी गरिने सबै प्रकारका आक्रमण अपहरण बेपत्ता थुनछेक सशस्त्र बलहरुको परिचालन सुदृढीकरण आक्रामक एवं हिंसात्मक कारवाही तथा जुनसुकै माध्यमबाट समाजमा विध्वंश फैलाउने उत्तेजित पार्ने एवम् भड्काउने क्रियाकलाप निषेध गर्ने कार्यलाई जनाउँछ ।
अन्तरिम संविधानू भन्नाले संविधान सभाद्वारा नयाँ संविधान निर्माण भई लागू नभएसम्मको लागि जारी गरिने नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ लाई जनाउँछ ।
अन्तरिम मन्त्रीपरिषद् भन्नाले अन्तरिम संविधान बमोजिम गठन हुने अन्तरिम मन्त्रीपरिषद् लाई जनाउँछ ।
दुवै पक्ष भन्नाले नेपाल सरकार पक्ष र नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी माओवादी पक्षलाई जनाउँछ ।
प्रचलित कानुनु भन्नाले नेपालको अन्तरिम संविधान २०६३ र यससँग नबाझिएका प्रचलित नेपालकानुनलाई जनाउँछ । तर यस परिभाषाले अन्तरिम संविधान २०६३ जारी हुनु अघिको कानुनी व्यवस्थालाई वाधा पुर्याउने छैन ।
प्रमाणीकरण भन्नाले संयुक्त राष्ट्र संघले सेनालडाकु र हतियारको प्रमाणीकरण गरी यथार्थ लगत तयार पार्ने विषयलाई जनाउँछ ।
३, राजनैतिक -आर्थिक- सामाजिक रुपान्तरण र द्वन्द्व व्यवस्थापन:
दुबै पक्ष देहायबमोजिम राजनैतिक-आर्थिक- सामाजिक रुपान्तरणको नीति तथा कार्यक्रम अवलम्वन गर्न र देशमा विद्यमान द्वन्द्वको सकारात्मक ढङ्गले व्यवस्थापन गर्न सहमत छन्:
३.१. २०६३ कार्तिक २२ गते सम्पन्न सात दल र नेकपा माओवादीका शीर्ष नेताहरुको बैठकका निर्णयहरु अनुसूची-६ का आधारमा देशमा अग्रगामी राजनैतिक आर्थिक र सामाजिक परिवर्तन सुनिश्चित गर्ने ।
३.२. अन्तरिम संविधानका आधारमा अन्तरिम व्यवस्थापिका -संसद गठन गर्ने र अन्तरिम सरकारद्वारा आगामी २०६४ जेठ महिनाभित्र स्वतन्त्र र निष्पक्ष रुपमा संविधान सभाको निर्वाचन सम्पन्न गर्ने र नेपाली जनतामा अन्तरनिहित सार्वभौमसत्ताको व्यवहारिक प्रत्याभूति गर्ने ।
३.३. मुलुकको शासन व्यवस्था सम्बन्धी कुनै पनि अधिकार राजामा नरहने । स्वर्गीय राजा वीरेन्द्र रानी ऐश्वर्य र निजहरुका परिवारको सम्पत्ति नेपाल सरकारको मातहतमा ल्याई ट्रष्ट बनाएर राष्ट्रहितमा प्रयोग गर्ने । राजाको हैसियतले राजा ज्ञानेन्द्रलाई प्राप्त भएका सबै सम्पत्तिहरु जस्तै विभिन्न स्थानका दरबारहरु वन तथा निकुाजहरु ऐतिहासिक र पुरातात्विक महत्वका सम्पदाहरु आदि राष्ट्रियकरण गर्ने । राजसंस्था कायम राख्ने या नराख्नेबारे संविधानसभाको पहिलो बैठकद्वारा साधारण वहुमतले टुंगो लगाउने ।
३.४. विश्वव्यापी रुपमा स्वीकृत आधारभूत मानव अधिकार वहुदलीय प्रतिस्पर्धात्मक लोकतान्त्रिक प्रणाली जनतामा निहित सार्वभौमसत्ता र जनताको सर्वोच्चता संवैधानिक सन्तुलन र नियन्त्रण विधिको शासन सामाजिक न्याय र समानता स्वतन्त्र न्यायपालिका आवधिक निर्वाचन नागरिक समाजको अनुगमन पूर्ण प्रेस स्वतन्त्रता जनताको सूचनाको अधिकार राजनैतिक दलहरुका कि्रयाकलापहरुमा पारदर्शिता र जवाफदेहीता जनसहभागिता निष्पक्ष सक्षम तथा स्वच्छ प्रशासनतन्त्रका अवधारणाहरुको पूर्ण परिपालना गर्ने राजनैतिक प्रणाली अवलम्वन गर्ने ।
३.५. वर्गीय जातीय भाषिक लैङ्गिक सांस्कृतिक धार्मिक र क्षेत्रीय भेदभावको अन्त्य गर्दै महिला दलित आदिवासी जनजातिमधेशी उत्पीडित उपेक्षित र अल्पसङ्ख्यक समुदायपिछडिएका क्षेत्र लगायतका समस्याहरुलाई संवोधन गर्न राज्यको वर्तमान केन्द्रीकृत र एकात्मक ढाँचाको अन्त्य गरी राज्यको समावेशी लोकतान्त्रिक र अग्रगामी पुनस्ररचना गर्ने ।
३.६. सामन्तवादका सवै रुपहरुको अन्त्य गर्ने आर्थिक सामाजिक रुपान्तरणको न्यूनतम साझा कार्यक्रम आपसी सहमतिले तय गरेर लागू गर्दै जाने ।
३.७. सामन्ती भूस्वामित्वको अन्त्य गर्दै वैज्ञानिक भूमिसुधार कार्यक्रम लागू गर्ने नीति अवलम्वन गर्ने ।
३.८. राष्ट्रिय उद्योगधन्दा र साधनश्रोतको संरक्षण र प्रवर्धन गर्ने नीति अनुसरण गर्ने ।
३.९. शिक्षा स्वास्थ्य आवास रोजगारी र खाद्य सुरक्षामा सवै नागरिकको अधिकार स्थापित गर्ने नीति लिने ।
३.१०. सुकुम्वासी कमैया हलिया हरवाचरवा लगायतका आर्थिक सामाजिक रुपले पछाडि परेका वर्गलाई जग्गा लगायत आर्थिक सामाजिक सुरक्षाको व्यवस्था गर्ने नीति लिने ।
३.११. सरकारी लाभको पदमा रहेर भ्रष्टाचार गरी अकूत सम्पत्ति आर्जन गर्नेहरु उपर कडा कार्वाही गरी दण्डित गर्ने नीति लिने ।
३.१२. देशको आर्थिक-सामाजिक रुपान्तरण एवं न्यायका साथै देशलाई छिटो समुन्नत र आर्थिक रुपले समृद्धशाली वनाउन एक साझा विकास अवधारणा निर्माण गर्ने ।
३.१३. श्रमिकका पेशागत अधिकारको सुनिश्चितता गर्दै उद्योगधन्दा व्यापार निर्यात प्रवर्धन आदिका लागि लगानी वृद्धि गरी रोजगारी एवं आय आर्जनका अवसरहरुको व्यापक वृद्धि गर्ने नीति अनुसरण गर्ने ।
४, सेना र हतियार व्यवस्थापन
संविधान सभाको निर्वाचनलाई शान्तिपूर्ण निष्पक्ष र भयरहित वातावरणमा सम्पन्न गर्न र सेनाको लोकतान्त्रिकरण तथा पुनस्रंरचना गर्न विगतमा भएका बाह्र बुँदे समझदारी आठ बुँदे सहमति पच्चीस बुँदे आचारसंहिता संयुक्त राष्ट्र संघलाई पठाइएको पाँच बुँदे पत्र र कार्तिक २२ गते सम्पन्न शीर्ष नेताहरुको बैठकका निर्णयहरु अनुरुप निम्न कामहरु गर्ने -
माओवादी सेनाको सम्बन्धमा :
४.१.२०६३ साल साउन २४ गते नेपाल सरकार र ने.क.पा. माओवादी को तर्पुबाट संयुक्त राष्ट्र संघलाई पठाइएको पत्रमा व्यक्त प्रतिवद्धता अनुसार माओवादी सेनाका लडाकुहरु ९ऋयुदबतबलतक० निम्न लिखित स्थानहरुमा अस्थायी शिविरहरु Cantonments मा सीमित रहने । संयुक्त राष्ट्र संघद्वारा उनीहरुको प्रमाणीकरण र अनुगमन गर्ने ।
मुख्य शिविरहरु निम्न स्थानहरुमा रहनेछन् :
१. कैलाली २. सुर्खेत ३. रोल्पा ४. नवलपरासी ५. चितवन ६. सिन्धुली ७. इलाम
मुख्य शिविरहरु वरिपरि ३/३ वटाका दरले सहायक शिविरहरु रहनेछन् ।
४.२. माओवादी सेनाका लडाकुहरु शिविरमा रहेपछि शिविरको सुरक्षार्थ चाहिने हातहतियार र गोलीगठ्ठा वाहेक अन्य सवै हतियारहरु शिविर भित्रै सुरक्षित भण्डारण गर्ने र एकल ताल्चा लगाई चावी सम्बन्धित पक्षले नै राख्ने । सो ताल्चा लगाउने प्रकि्रयामा संयुक्त राष्ट्र संघको निगरानीका लागि उसको रेकर्ड साइरन सहितको संयन्त्र ९म्भखष्अभ० सम्मिलित गर्ने । भण्डारण गरिएका हातहतियारहरुको आवश्यक जाँच गर्नु पर्दा संयुक्त राष्ट्र संघले सम्बन्धित पक्षको रोहवरमा गर्ने । क्यामरा अनुगमन लगायत यस सम्बन्धका अन्य विस्तृत प्राविधिक विवरण संयुक्त राष्ट्र संघ ने।s।पा।माओवादी र नेपाल सरकारका सहमतिले तयार गर्ने ।
४.३. माओवादी सेनाका लडाकुहरु अस्थायी शिविरमा बसिसकेपछि उनीहरुको रसदपानी लगायत अन्य आवश्यक व्यवस्था नेपाल सरकारले गर्ने ।
४.४ माओवादी सेनाका लडाकुहरुको रेखदेख समायोजन र पुनस्र्थापना निम्ति अन्तरिम मन्त्रीपरिषद्ले विशेष कमिटी बनाएर काम गर्ने ।
४.५ माओवादी नेताहरुको सुरक्षा व्यवस्था सरकारसँगको सहमतिले गर्ने ।
नेपाली सेनाको सम्बन्धमा :
४.६संयुक्त राष्ट्र संघलाई प्रेषित पत्रमा व्यक्त प्रतिवद्धता अनुसार नेपाली सेना ब्यारेकभित्र सीमित रहने । उसका हतियारहरु कसैको पनि पक्ष या विपक्षमा प्रयोग नहुने कुराको प्रत्याभूति गर्ने । माओवादी सेनाका तर्पुबाट भण्डारण भएका हतियारको बराबरी संख्यामा नेपाली सेनाले पनि आफ्ना हतियारहरु सुरक्षित भण्डारण गर्ने र एकल ताल्चा लगाई चावी सम्वन्धित पक्षले नै राख्ने । सो ताल्चा लगाउने प्रकि्रयामा संयुक्त राष्ट्र संघको निगरानीको लागि उसको रेकर्ड साइरन सहितको संयन्त्र ९म्भखष्अभ० सम्मिलित गर्ने । भण्डारण गरिएका हातहतियारहरुको आवश्यक जाँच गर्नु पर्दा संयुक्त राष्ट्र संघले सम्बन्धित पक्षको रोहवरमा गर्ने । क्यामरा अनुगमन लगायत यस सम्बन्धका अन्य विस्तृत प्राविधिक विवरण संयुक्त राष्ट्र संघ नेपाल सरकार र ने।s।पा।माओवादी को सहमतिले तयार गर्ने ।
४.७ नेपाली सेनाको नियन्त्रण परिचालन र व्यवस्थापन नयाँ सैनिक ऐन बमोजिम मन्त्रिपरिषद्ले गर्ने । अन्तरिम मन्त्रिपरिषद्ले राजनैतिक सहमति र अन्तरिम व्यवस्थापिकाको सम्बन्धित समितिसमेतको सुझाव लिएर नेपाली सेनाको लोकतान्त्रिकरणको विस्तृत कार्ययोजना तर्जुमा र कार्यान्वयन गर्ने । यस अन्तर्गत नेपाली सेनाको उपयुक्त संख्या लोकतान्त्रिक संरचना राष्ट्रिय र समावेशी चरित्र निर्माण गर्दै लोकतन्त्र र मानवअधिकारको मूल्यद्वारा सेनालाई प्रशिक्षित गर्ने लगायतका कामहरु गर्ने ।
४.८ नेपाली सेनाले गर्दै आएका सीमा सुरक्षा आरक्ष निकुाज बैंक विमानस्थल विद्युतगृह टेलिफोन टावर केन्द्रीय सचिवालय विशिष्ट व्यक्तिहरुको सुरक्षा लगायतका कामहरुलाई निरन्तता दिने ।
,, युद्धविराम
५.१ सैन्य कारवाही र सशस्त्र परिचालनको अन्त्य:
५.१.१ दुवै पक्ष देहायमा उल्लिखित कार्य नगर्ने प्रतिवद्धता व्यक्त गर्दछन्:
क) प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्षरुपमा एक अर्कोप्रति लक्षित कुनै पनि किसिमको हात हतियारको प्रयोग वा आक्रमण गर्ने कार्य
ख) दुबै पक्षको सहमतिले हातहतियार भण्डारण गरिएको स्थानमा हातहतियारसहित या रहितरुपमा अर्को पक्षको हातहतियार खानतलासी वा वरामदी गर्ने कार्य
ग) कुनै व्यक्तिलाई नोक्सानी गर्ने वा मानसिक दवाव पुर् याउने कार्य
घ) एक अर्कालाई लक्षित गरी धराप एम्बुस थाप्ने कार्य
ङ) हत्या तथा हिंसात्मक कारवाहीहरु
च) अपहरण/पक्राउ/थुनछेक/बेपत्ता पार्ने कार्य
छ) सार्वजनिक/निजी/सरकारी वा सैनिक सम्पत्ति नोक्सानी
ज) हवाई आक्रमण वा बम्बारी
झ) जमिन मुनी बारुद विछ्याउने कार्य माइनिङ्ग र विध्वंसात्मक कार्य स्यावोटेज
एक अर्काको सैनिक गतिविधिको सुराकी गर्ने कार्य ।
५.१.२ दुवै पक्षले थप सैन्य भर्ती गर्ने छैनन् र हातहतियार गोलीगठ्ठा तथा विष्फोटक पदार्थ ओसार पसार वा एक अर्का विरुद्ध सैनिक हर्कत गर्ने छैनन् । तर अन्तर्राष्ट्रिय सीमा र भन्सार विन्दुमा हात हतियार विष्फोटक पदार्थ वा त्यसको अंश वा कच्चा पदार्थ जस्ता सामानहरु गैरकानूनी रुपमा ओसार पसार गर्ने कार्य रोक्ने सम्बन्धमा अन्तरिम सरकारले सुरक्षा निकाय परिचालन गरी गस्ती गर्न खानतलासी गर्न वा वरामदी गर्न सक्नेछ ।
५.१.३ कुनै पनि व्यक्ति वा समूह अवैध हात हतियार गोलीगठ्ठा र विष्फोटक पदार्थ साथमा लिई आवतजावत गर्ने छैनन् ।
५.१.४ दुवै पक्ष युद्धको समयमा प्रयोग गरिएका धराप तथा बारुदी सुरुङ्गहरुको रेखाङ्कन भण्डारण ३० दिनभित्र एक अर्कालाई जानकारी दिन र ६० दिनभित्र निष्कृय र निर्मूल गर्न एक अर्कालाई सहयोग गर्नेछन् **५।१।५ कुनै पनि नागरिक सभा वा राजनैतिक सभा वा सार्वजनिक कार्यक्रममा दुवै पक्षका सेना हतियार वा कम्व्याट पोशाकसहित उपस्थित हुने छैनन् ।
५.१.६ नेपाल प्रहरी र सशस्त्र प्रहरीले जनआन्दोलन र शान्ति संझौताको मर्म र भावना अनुरुप तथा प्रचलित कानूनबमोजिम कानून व्यवस्था र शान्ति सुव्यवस्था एवं अपराध अनुसन्धानको कार्य चालु राख्नेछ ।
५.१.७ एक पक्षका सशस्त्र व्यक्तिले अर्को पक्षका सशस्त्र व्यक्तिलाई शत्र भनी सम्बोधन गर्न र व्यवहार गर्न समेत रोक लगाउने गरी आ-आफ्ना सशस्त्र निकाय र व्यक्तिलाई परिपत्र गर्नेछन् ।
५.१.८ सशस्त्र द्वन्द्वको क्रममा कब्जा गरिएका ताला लगाइएका वा प्रयोग गर्न नदिइएका सरकारी सार्वजनिक निजी भवन जमिन तथा अन्य सम्पत्तिहरु लगत खडा गरी तत्काल फिर्ता गर्न दुबै पक्ष सहमति व्यक्त गर्दछन् ।
५.२ स्थिति सामान्यीकरणका उपायहरुः
५.२.१ इच्छा विपरीत तथा प्रचलित कानुन प्रतिकूल नगद तथा जिन्सी संकलन र कर असूली गर्न पाइने छैन ।
५.२.२ आफ्ना कब्जामा रहेका मानिसहरुको बारेमा जानकारी सार्वजनिक गरी १५ दिनभित्र सबैलाई मुक्त गर्न दुवै पक्ष माजुर गर्दछन् ।
५.२.३ दुवै पक्षद्वारा वेपत्ता पारिएका व्यक्तिहरुको तथा युद्धको समयमा मारिएकाहरुको बास्तविक नामथर र घरको ठेगाना सम्झौता भएको मितिले ६० दिनभित्र सूचनाहरु सार्वजनिक गरी परिवारजनलाई समेत जानकारी उपलब्ध गराउन माजुर गर्दछन् ।
५.२.४ दुबै पक्ष सशस्त्र द्वन्द्वबाट उत्पन्न विषम परिस्थितिलाई सामान्यीकरण गर्दै समाजमा शान्ति कायम गराउन तथा युद्धबाट पीडित र विस्थापित व्यक्तिहरुको लागि राहत कार्य र पुनस्र्थापन गराउन राष्ट्रिय शान्ति तथा पुनस्र्थापन आयोग गठन गर्न र त्यसमार्फत् यससम्बन्धी काम अगाडि बढाउन सहमत छन् ।
५.२.५ दुबै पक्ष सशस्त्र द्वन्द्वका क्रममा मानव अधिकारको गंभीर उल्लंघन गर्ने तथा मानवता विरुद्धको अपराधमा संलग्नहरुको बारेमा सत्य अन्वेषण गर्न र समाजमा मेलमिलापको वातावरण निर्माण गर्न आपसी सहमतिबाट उच्चस्तरीय सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगको गठन गर्न सहमत छन् ।
५.२.६ दुवै पक्ष नेपाली समाजमा लोकतन्त्र शान्ति र अग्रगामी परिवर्तन सुनिश्चित गर्ने प्रतिवद्धताकासाथ देशमा विद्यमान सबै स्वरुपका युद्ध आक्रमण प्रत्याक्रमण िहंसा र प्रतिहंसा परित्याग गर्ने प्रतिज्ञा गर्दछन् । शान्ति स्थापना र शान्ति सुरक्षाको व्यवस्थामा दुवै पक्षले एक अर्कालाई सहयोग गर्ने कुरामा सहमति रहेको छ ।
५.२.७ दुवै पक्ष विभिन्न व्यक्तिहरुलाई राजनैतिक कारणले लगाइएका आरोप दावी उजुरी र विचाराधीन रहेका मुद्दामामिला फिर्ता लिन र थुनामा राखिएका बन्दीहरुको स्थिति तत्कालै सार्वजनिक गरी तुरुन्त रिहा गरिने ग्यारेन्टी गर्दछन् ।
५.२.८ दुवै पक्ष सशस्त्र द्वन्द्वको क्रममा विस्थापित व्यक्तिहरुलाई राजनैतिक पूर्वाग्रह बिना स्वेच्छाले आ-आफ्नो पैतृक वा पूर्व बसोबासको स्थानमा फर्कन दिन युद्धका कारणले नष्ट भएका पूर्वाधारहरु पुनर्निर्माण गर्न र विस्थापित व्यक्तिहरुलाई ससम्मान पुर्नस्थापना तथा सामाजीकरण गर्न प्रतिवद्धता व्यक्त गर्दछन् ।
५.२.९ उपरोक्त सन्दर्भमा उत्पन्न समस्याहरु आपसी सहमतिको आधारमा समाधान गर्न एवं आपसी सम्बन्ध सामान्यीकरण तथा मेलमिलाप गर्न अनुकुल वातावरण श्रृजना गर्ने कार्यमा सबै राजनैतिक दलहरु नागरिक समाज र स्थानीय संघ संस्थाहरु समेतको सहयोगमा व्यक्तिगत तथा सामुहिक रुपमा उत्तरदायित्व लिई कार्यान्वयन गर्न गराउन दुबै पक्ष सहमत छन् ।
५.२.१० दुवै पक्ष परिवारका कुनै सदस्य एक अर्का पक्षसँग सम्वद्ध भएका आधारमा परिवारका अन्य सदस्यहरुमाथि कुनै पनि विभेद नगर्न र कुनै पनि दवाव नदिन प्रतिबद्धता जाहेर गर्दछन् ।
५.२.११ नेपाल सरकार तथा सार्वजनिक निकायका कर्मचारीहरुलाई देशको कुनै पनि भागमा स्वतन्त्र रुपमा आवतजावत गर्न आफ्नो कर्तव्य पालन गर्न तथा आफ्नो कार्यसम्पादनको क्रममा तिनीहरुलाई कुनै पनि किसिमको वाधा अवरोध खडा नगर्न र त्यस्तो अवरोध खडा हुन नदिन तथा उनीहरुको काममा सहयोग गर्न दुवै पक्ष सहमत छन् ।
५.२.१२ संयुक्त राष्ट्र संघ अन्तर्राष्ट्रिय दातृ समुदाय लगायत नेपाल स्थित कूटनैतिक नियोग राष्ट्रिय वा अन्तर्राष्ट्रिय गैर सरकारी संस्था प्रेस मानव अधिकारवादीहरु निर्वाचन पर्यवेक्षक तथा विदेशी पर्यटकहरुलाई नेपाल राज्यभित्र कानुन बमोजिम निर्वाध आवत जावत गर्न दिने कुरामा दुवै पक्ष सहमत छन् ।
५.२.१३ दुवै पक्ष प्रचार-प्रसारका कार्यक्रमहरु शिष्ट र मर्यादित ढङ्गले सञ्चालन गर्न प्रतिबद्ध छन् ।
६, युद्ध समाप्ति
६.१ २०६३ कार्तिक २२ गते सात राजनैतिक दल र नेकपा माओवादी वीच सम्पन्न ऐतिहासिक सहमतिको आधारमा सरकार माओवादीवीच चालु युद्धविरामलाई स्थायी रुप दिदै २०५२ सालदेखि चलिआएको सशस्त्र युद्ध समाप्त भएको घोषणा गर्दछौं ।
६.२ सात दल र नेकपा माओवादी का शीर्ष नेताहरुको २०६३ साल कार्तिक २२ गतेको बैठकबाट भएका निर्णयहरु दीर्घकालीन शान्तिको लागि मूल नीतिगत आधार हुनेछन् ।
६.३ नेपाली सेना ब्यारेकमा र माओवादी सेनाका लडाकुहरु अस्थायी शिविरमा आइसकेपछि सहमति संझौता र कानुन प्रतिकूल हतियार राख्न प्रदर्शन डरत्रास र कुनै पनि रुपमा हिंसा र हतियारको प्रयोग गर्न कानूनतः दण्डनीय हुनेछ ।
६.४ दुवै पक्षका सेनाले कसैको पक्ष वा विपक्षमा प्रचार प्रसार गर्न र पक्ष विपक्षमा लाग्न पाउनेछैनन् । तर उनीहरुलाई मताधिकारबाट बन्चित गरिनेछैन ।
७, मानव अधिकार मौलिक अधिकार र मानवीय कानूनको परिपालना
मानव अधिकारको विश्वव्यापी घोषणापत्र १९४८ तथा अन्तर्राष्ट्रिय मानवीय कानून र मानव अधिकार सम्बन्धी आधारभूत सिद्धान्त र मान्यताहरुप्रति प्रतिवद्ध रहँदै दुबै पक्ष देहायका विषयहरुमा आफ्नो सहमति जनाउँछन् :
७.१ मानव अधिकार:
७.१.१दुवै पक्षले मानव अधिकारप्रतिको सम्मान र संरक्षण तथा अन्तर्राष्ट्रिय मानवीय कानूनप्रतिको प्रतिवद्धताको पुनःपुष्टि गर्दछन् र कुनै पनि व्यक्ति उपर वर्ण लिङ्ग भाषा धर्म उमेर जात जाति राष्ट्रिय वा सामाजिक उत्पत्ति सम्पत्ति अपाङ्गता जन्म र अन्य हैसियत विचार वा आस्थाको आधारमा भेदभाव हुनु हुँदैन भन्ने कुरालाई स्वीकार गर्दछन् ।
७.१.२दुवै पक्ष नेपाली जनताको नागरिक राजनैतिक आर्थिक सामाजिक र सांस्कृतिक अधिकारको उपभोग गर्ने वातावरण सिर्जना गर्न सहमत छन् र भविष्यमा कुनै पनि अवस्थामा यस्ता अधिकार हनन नहुने वातावरण बनाउन प्रतिवद्ध छन् ।
७.१.३दुवै पक्ष सम्झौता पत्रमा उल्लेख भएका अधिकारको उपभोगमा बाधा पुर् याउने जिम्मेवार व्यक्तिहरु माथि कानुन अनुसार निष्पक्ष छानवीन तथा कारवाही हुनेछ भनी प्रतिवद्धता जाहेर गर्दछन् र दण्डहिनतालाई प्रश्रय नदिने सुनिश्चितता प्रदान गर्दछन् । यसका साथै द्वन्द्व र यातना पीडित तथा वेपत्ता पारिएकाहरुको परिवारको राहत प्राप्त गर्ने अधिकारलाई समेत सुनिश्चित गर्दछन् ।
७.१.४दुवै पक्षले सर्वसाधारणलाई यातना दिने अपहरण गर्ने जबरजस्ती कुनै काममा लगाउने काम गर्ने छैनन् र त्यस्ता कार्यलाई निरुत्साहित गर्न आवश्यक कारवाही समेत गर्नेछन् ।
७.१.५दुवै पक्षले धर्म निरपेक्षताको मूल्य मान्यताका आधारमा कुनै पनि सामाजिक सांस्कृतिक धार्मिक संवेदनशीलता धार्मिक स्थल र व्यक्तिको धार्मिक आस्थाको सम्मान गर्नेछन् ।
७.२ बाँच्न पाउने अधिकार:
७.२.१ दुबै पक्षले व्यक्तिको बाँच्न पाउने आधारभूत अधिकारको सम्मान र संरक्षण गर्दछन् । कसैलाई पनि यो आधारभूत अधिकारबाट बिाचत गरिने छैन तथा मृत्युदण्ड दिइने गरी कुनै पनि कानुन बनाइने छैन ।
७.३ वैयक्तिक मर्यादा स्वतन्त्रता र आवतजावतको अधिकार:
७.३.१ दुवै पक्षले वैयक्तिक मर्यादाको अधिकारको सम्मान र रक्षा गर्दछन् । यस सिलसिलामा कानून बमोजिम स्वतन्त्रताको उपभोग गर्नबाट बिाचत व्यक्ति लगायत कोही पनि यातना वा अन्य क्रुर अमानवीय वा अपमानजनक व्यवहार वा सजायका पात्र हुने छैनन् । कानुनतः नागरिकको गोपनीयताको अधिकारलाई सम्मान गरिनेछ ।
७.३.२ दुवै पक्षले व्यक्तिको स्वतन्त्रता र सुरक्षाको अधिकारको पूर्ण सम्मान गर्दै कसैलाई पनि स्वेच्छाचारी वा गैरकानूनी थुनामा राख्ने अपहरण गर्ने वा बन्धक बनाउने छैनन् । दुवै पक्षले बेपत्ता पारेका र कब्जामा राखेका प्रत्येक व्यक्तिकेा अवस्था सार्वजनिक गर्न र तिनीहरुका परिवारजन कानूनी सल्लाहकार र अन्य आधिकारिक व्यक्तिलाई यससंग सम्बन्धित जानकारी दिन सहमत छन् ।
७.३.३ दुवै पक्षले प्रत्येक नागरिकको स्वतन्त्रतापूर्वक आवतजावत गर्न पाउने अधिकार तथा आफ्नो बसोबासको स्थान कानुनी मर्यादामा रही छान्ने स्वतन्त्रतालाई सम्मान तथा संरक्षण गर्दै द्वन्द्वबाट विस्थापित भएका व्यक्ति र निजका परिवारहरु आफ्नो मूल बासस्थानमा फर्कन पाउने वा तिनीहरुले चाहे अनुसार अन्य कुनै ठाउँमा बसोबास गर्न पाउने अधिकारको सम्मान गर्ने प्रतिवद्धता व्यक्त गर्दछन् ।
७.४ नागरिक तथा राजनैतिक अधिकार:
७.४.१ दुवै पक्ष प्रत्येक व्यक्तिको विचार अभिव्यक्ति संघसंस्था खोल्ने तथा शान्तिपूर्वक भेला हुने स्वतन्त्रता तथा शोषण विरुद्धको हकको सम्मान र संरक्षण गर्न प्रतिवद्ध छन् ।
७.४.२ दुवै पक्ष प्रत्येक नागरिकलाई प्रत्यक्ष वा आपुले इच्छाएको प्रतिनिधि मार्फत् सार्वजनिक सरोकारको विषयमा भाग लिने मतदान गर्ने निर्वाचित हुने र सार्वजनिक सेवामा प्रवेशको समानताको अधिकारको सम्मान गर्दछन् ।
७.४.३ दुवै पक्ष व्यक्तिको सुसूचित हुने अधिकारको सम्मान गर्न प्रतिवद्ध छन् ।
७.५ आर्थिक- सामाजिक अधिकार:
७.५.१ व्यक्तिले स्वतन्त्ररुपले छानेको वा स्वीकारेको रोजगारी गरी जीवन यापन गर्ने अधिकारको सम्मान तथा संरक्षण गर्न दुवै पक्ष प्रतिवद्ध छन् ।
७.५.२ दुवै पक्ष सबै जनताको खाद्य सुरक्षा सम्बन्धी हकको सम्मान एवम् प्रत्याभूति गर्न प्रतिवद्ध छन् । खाद्यवस्तु खाद्य उत्पादन खाद्यान्नको प्रयोग ओसारपसार तथा वितरण कार्यमा कुनै हस्तक्षेप नगरिने सुनिश्चितता गर्दछन् ।
७.५.३ दुवै पक्ष नागरिकको स्वास्थ्यसम्बन्धी हकको सम्मान र संरक्षण गर्नुपर्छ भन्ने कुरालाई आत्मसात गर्दछन् । दुवै पक्षले औषधिको आपूर्ति सहायता एवम्् स्वास्थ्यसम्बन्धी अभियानमा बाधा पुर् याउने छैनन् र द्वन्द्वको कारणबाट घाइते भएकाहरुको औषधि उपचार गर्न एवं पुर्नस्थापनाको कार्य गर्न प्रतिवद्धता व्यक्त गर्दछन् ।
७.५.४ दुवै पक्षले सबैलाई शिक्षासम्बन्धी अधिकारको प्रत्याभूति र सम्मान गर्नुपर्छ भन्ने कुरालाई आत्मसात गर्दै शिक्षण संस्थामा उपयुक्त शैक्षिक वातावरण कायम गर्न प्रतिवद्ध छन् । दुबै पक्ष शिक्षासम्बन्धी हकको उल्लंघन नहुने कुराको सुनिश्चितता गर्न सहमत छन् । शिक्षण संस्थालाई कब्जामा लिने एवम् प्रयोग गर्ने र शिक्षक विद्यार्थीहरुलाई बेपत्ता पार्ने वा कब्जा वा अपहरण गर्ने कार्य तत्काल रोक्न र विद्यालय तथा अस्पताललाई असर पार्ने गरी सैन्य व्यारेक नराख्न सहमति व्यक्त गर्दछन् ।
७.५.५ कानून बमोजिम बाहेक कसैको पनि व्यक्तिगत सम्पत्ति जफत वा कब्जा गरिने छैन भन्ने कुरामा दुबै पक्ष सहमति व्यक्त गर्दछन् ।
७.५.६ दुवै पक्ष मुलुकमा औद्योगिक वातावरणलाई नखल्वल्याई उत्पादन कार्यलाई निरन्तरता दिन औद्योगिक प्रतिष्ठानमा सामूहिक सौदावाजीको हक एवं सामाजिक सुरक्षाको सम्मान गर्न औद्योगिक प्रतिष्ठान र श्रमिकबीच कुनै समस्या उत्पन्न भएमा उनीहरुलाई शान्तिपूर्ण रुपमा समस्याको समाधान गर्न प्रेरित गर्ने कुरामा विश्वास गर्दछन् र अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठनले तय गरेको कामको अधिकारको सम्मान गर्दछन् ।
७.६ महिला तथा बालबालिकाको अधिकार:
७.६.१ दुवै पक्ष महिला तथा बालबालिकाका अधिकारहरुको विशेष संरक्षण गर्न कुनै पनि प्रकारको यौनजन्य शोषण तथा दुव्र्यवहार लगायत महिला तथा बालबालिका विरुद्ध हुने वालश्रम लगायतका सबै खाले िहंसात्मक कार्यहरुमाथि तत्काल रोक लगाउन र अठार वर्ष वा सोभन्दा मुनिका केटाकेटीहरुलाई कुनै पनि सैन्यबलमा समावेश वा उपयोग नगर्न पूर्ण रुपमा सहमत छन् । यसरी प्रभावित बालबालिकाहरु तुरुन्त उद्धार गरिने छन् र तिनीहरुको पुनस्र्थापनको लागि आवश्यक र यथोचित सहयोग प्रदान गरिनेछ ।
७.७ वैयक्तिक स्वतन्त्रताको अधिकार:
७.७.१ दुबै पक्ष आस्था र विचारको स्वतन्त्रता वाक तथा प्रकाशन स्वतन्त्रता शान्तिपूर्वक र बिना हातहतियार भेला हुने स्वतन्त्रता आवागमनको स्वतन्त्रता आफूखुशी पेशा व्यवसाय गर्न सम्पत्ति आर्जन र भोगचलन गर्ने स्वतन्त्रता शान्तिपूर्ण राजनैतिक कृयाकलापमा सहभागी हुने स्वतन्त्रता कानुनको नजरमा सबै समान हुने र सहिष्णुतापूर्ण न्याय व्यवस्था साचालन गर्न गराउन सहमत छन् ।
८, मतभेद निरुपण तथा कार्यान्वयन संयन्त्रः
८.१. दुवै पक्ष विगतमा भए गरेका त्रुटिहरुलाई भविष्यमा नदोहोर् याउने र क्रमिक रुपमा सच्यांउदै लैजाने गरी वैयक्तिक एवम् सामुहिक रुपमा उत्तरदायी हुने सहमति प्रकट गर्दछन् ।
८.२. राष्ट्रिय शान्ति तथा पुनस्र्थापन आयोगले शान्ति अभियानलाई सफल बनाउन आवश्यकता अनुसार संयन्त्रहरुको निर्माण गर्न सक्नेछ । आयोगको गठन र कार्यविधि अन्तरिम मन्त्री परिषद्ले तय गरे बमोजिम हुनेछ ।
८.३. दुवै पक्ष वर्तमान र भविष्यमा हुन सक्ने सबै किसिमका पारस्परिक मतभेद वा समस्यालाई आपसी सम्वाद समझदारी सहमति तथा वार्ताको माध्यमबाट समाधान गर्न प्रतिबद्ध छन् ।
८.४. यो सम्झौता अन्तरिम संविधान तथा सात दल एवं नेपाल सरकार र नेकपा माओवादी वीच भएका सबै निर्णय सहमति र समझदारीहरु कार्यान्वयन गर्न अन्तरिम मन्त्रीपरिषद्ले राष्ट्रिय शान्ति तथा पुनस्र्थापन आयोग सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग राज्यको पुनस्रंरचना सम्बन्धी उच्चस्तरीय सुझाव आयोग लगायत आवश्यकता अनुसारका अन्य संयन्त्रहरुको गठन गर्ने र तिनीहरुको कार्यविधि निर्धारण गर्न सक्ने कुरामा दुबै पक्ष प्रतिबद्धता व्यक्त गर्दछन् ।
९, कार्यान्वयन तथा अनुगमन यस सम्झौतामा उल्लेख गरिएका सहमतिको कार्यान्वयन तथा त्यसको अनुगमनको लागि निम्न व्यवस्था गर्न दुवै पक्ष सहमत भएका छन् :
९.१. दुवै पक्ष संयुक्त राष्ट्रसंघीय मानव अधिकार उच्चायुक्तको नेपाल स्थित कार्यालयबाट यस संझौतामा उल्लेखित मानव अधिकार सम्बन्धी प्रावधानहरुकॊ अनुगमनको कामलाई निरन्तरता दिन सहमत छन् ।
९.२. दुबै पक्ष संयुक्त राष्ट्र संघको नेपाल स्थित मिशनबाट पूर्व प्रेषित पाँच बुँदे पत्र र यस संझौतामा उल्लेख भए अनुसार सैन्य तथा हतियार व्यवस्थापनको अनुगमन गराउन सहमत छन् र त्यस कार्यमा सहयोग पुर् याउन प्रतिवद्धता व्यक्त गर्दछन् ।
९.३. दुबै पक्ष संयुक्त राष्ट्र संघबाट संविधान सभाको निर्वाचनको पर्यवेक्षण गराउन सहमत छन् ।
९.४. राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोगले कानून बमोजिम निर्वाह गर्नुपर्ने दायित्वका साथै यस सम्झौतामा उल्लेख गरिएका मानव अधिकार अनुगमन सम्बन्धी कार्यहरु पनि सम्पादन गर्नेछ । आयोगले आफ्नो कार्य सम्पादन गर्ने क्रममा मानव अधिकार सम्बन्धी राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय संघसंस्थासँग आवश्यक समन्वय गरी सहयोग लिन सक्नेछ ।
९.५. माथि उल्लेखित सबै निकायले दिएका प्रतिवेदनहरु बुझ्न अनुरोध गरेका सूचनाहरु उपलब्ध गराउन तथा तिनले दिएका सुझाव तथा सिफारिसहरुको कार्यान्वयन सहमति र छलफलको आधारमा गर्न दुवै पक्ष सहमत छन् ।
१०,, विविधः
१०.१. कार्तिक २२ गतेको निर्णयको मर्म र शान्ति संझौताको भावना अनुरुप सरकार वा राज्य संयन्त्रका कुनै पनि क्षेत्रमा समानान्तर वा अन्य स्वरुपको संयन्त्र सञ्चालन नगर्न दुवै पक्ष सहमत छन् ।
१०.२. दुवै पक्ष प्रस्तुत सम्झौताको कार्यान्वयनका लागि आवश्यकतानुसार अन्य पूरक सहमतिहरुमा हस्ताक्षर गर्न माजुर गर्दछन् ।
१०.३. दुवै पक्षको सहमतिबाट प्रस्तुत सम्झौतामा कुनै पनि समयमा संशोधन गर्न सकिने छ । संशोधन गर्न चाहेमा सो को लिखित सूचना अर्को पक्षलाई प्रदान गर्न दुवै पक्ष सहमत छन् । त्यसरी सूचना प्राप्त भएपछि दुवै पक्षको सहमतिबाट संशोधन गर्न सकिनेछ । त्यस्तो संशोधनले गर्ने व्यवस्था मान्यता प्राप्त न्यूनतम अन्तर्राष्ट्रिय मानव अधिकार मानवीय कानूनको मापदण्ड तथा शान्ति स्थापनाको मूल मर्मभन्दा न्यून हुने छैन ।
१०.४. यो संझौताको कुनै व्याख्यामा कुनै विवाद उत्पन्न भएमा यो संझौताको प्रस्तावना र अनुसूचीमा सङ्लग्न दस्तावेजहरुका आधारमा दुबै पक्ष सम्मिलित संयुक्त संयन्त्रले व्याख्या गर्ने छ र यो व्याख्या अन्तिम हुनेछ ।
१०.५. अन्तरिम व्यवस्थापिका -संसद गठन भए पछि यस संझौतामा उल्लेखित ुदुई पक्षु को अवधारणा तथा स्थिति स्वतः समाप्त हुनेछ । यसपछि यस संझौतामा उल्लेखित सम्पूर्ण अभिभारा कार्यान्वयन गर्ने गराउने दायित्व अन्तरिम मन्त्रीपरिषद्ले व्यवस्था गरे बमोजिम हुनेछ । संझौताको पालना तथा कार्यान्वयनमा सहयोग पुर् याउनु सबै राजनैतिक दलहरुको कत्र्तव्य तथा जिम्मेवारी हुनेछ ।
१०.६. सिङ्गो मुलुक संविधान सभाको निर्वाचनको मुख्य अभियानमा केन्द्रित भइरहेको बेला आफ्ना समस्या र मागहरुलाई संवाद र वार्ताको माध्यमबाट समाधान गर्न तथा संविधान सभाको निर्वाचन तथा शान्ति सुरक्षाको स्थितिलाई सहयोग पुर् याउन सबैमा हार्दिक अनुरोध गर्दछौं ।
१०.७. सशस्त्र द्वन्द्वलाई अन्त्य गर्दै संविधान सभाको निर्वाचनद्वारा नयाँ लोकतान्त्रिक नेपालको निर्माण तथा दिगो शान्ति स्थापनाको यो ऐतिहासिक अभियानमा सकृय सहभागिता जनाई सफल बनाउन नागरिक समाज पेशागत समुदाय जनवर्गीय सङ्गगठनहरु पत्रकार जगत वुद्धिजीवीहरु र आम नेपाली जनसमुदायमा हार्दिक अपील गर्दछौं ।
१०.८. पूर्ण लोकतन्त्र र दिगो शान्ति स्थापनाको यो अभियानमा नेपाललाई सहयोग पुर् याउन सबै मित्र राष्ट्रहरु तथा संयुक्त राष्ट्र सङ्घ लगायत अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई हार्दिक आग्रह गर्दछौं ।
देश र जनताको भविष्यप्रतिको जिम्मेवारी बोध गर्दै र यस विस्तृत शान्ति सम्झौता प्रति पूर्ण प्रतिबद्ध हुंदै हामी-नेपाल सरकार र नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी माओवादी का तर्पुबाट हस्ताक्षर गरी यो विस्तृत शान्ति सम्झौता सार्वजनिक गर्दछौं ।
प्रचण्ड, अध्यक्ष, नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी माओवादी
गिरिजा प्रसाद कोइराला, प्रधानमन्त्री, नेपाल सरकार
”स्तनको स्पर्शले महिलाहरुमा यौन आनन्द प्राप्त हुन्छ । अर्थात् महिलाहरुको यौन उत्तेजनामा योनी जति संवेदनशील हुन्छ स्तनको टुप्पो पनि त्यस भन्दा कम हुँदैन । हुनत यो यथार्थ जान्ने र भोग्नेहरुले थाहा पाएकै कुरा हो । तर किन यस्तो हुन्छ भन्ने कुरा भने हालै मात्र वैज्ञानिकहरुले पत्ता लगाएका छन् । अमेरिकाको रट्जर्स विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्ताहरुले गरको अध्ययनले महिलाहरुको स्तनको टुप्पो र योनीमा हुने समान यौन संवेदनशीलताको कारण यी दुइ अंगबाट प्रसार हुने संवेदना मस्तिष्कको एउटै भागले ग्रहण गर्नु हो। योनी र भग्निशिखाको स्पर्शका बेला उत्पन्न हुने उत्तेजनालाई मस्तिष्कको जुन भागले ग्रहण गर्छ स्तनको टुप्पोको स्पर्शका बेला उत्पन्न हुने उत्तेजनालाई पनि सोही भागले ग्रहण गर्ने गर्छ ।
त्यसैले केही महिलाहरु स्तनको स्पर्श वा सुम्सुम्याइबाटै चरम आनन्द प्राप्त गर्न सक्ने अनुसन्धानकर्ताहरुको भनाइ छ । अर्थात् स्तनमा हुने यहीँ संवेदनाको संचार र स्नायु सम्बन्धका कारण स्तनको भरपूर स्पर्शले मात्र पनि महिलाले चरम आनन्द प्राप्त गर्न सक्छिन् र उनलाई योनी र लिंगको मिलन आवश्यक पर्दैन । आफ्नो अनुसन्धानका क्रममा अनुसनधानकर्ताहरुले २३ देखि ५६ वर्ष सम्मका ११ जना महिलालाई उनीहरुको योनी र स्तनलाई सुम्सुम्याउन अह्राएका थिए । यसरी सिर्जना हुने उत्तेजनाका बेला उनीहरुको मस्तिष्कमा हुने परिवर्तनको अध्ययन गर्न मस्तिष्कलाई ब्रेन स्क्यानर भित्र राखिएको थियो । त्यसक्रममा प्राप्त तस्वीरहरुले योनी र स्तन दुबैबाट प्रवाह हुने उत्तेजना स्नायु हुँदै मस्तिष्कको क्लस्टर अफ ग्रेप्स भन्ने ठाउँमा गएको पाइयो । पुरुषमा पनि लिंगबाट प्रवाहित हुने उत्तेजना सोही भागले ग्रहण गर्ने गर्छ ।यसरि समाउद बढी भन्दा बढी आनन्द आउछ ।
काठमाडौ, वैशाख २१ – परिवर्तित जीवनशैली, बदलिँदो खानपान, शारीरिक गतिविधिमा कमी आदिले गर्दा सहरमा बस्ने महिलाहरूमा स्तन क्यान्सरको समस्या गाउँमा बस्नेहरूको दाँजोमा बढी पाइने गरेको छ । सहरिया महिलाहरूलाई स्तन क्यान्सरबारे थप चनाखो हुन ढिलो भइसकेको विशेषज्ञहरूले औंल्याएका छन् ।
‘भारतका मुम्बई, दिल्ली, बेङलुरुजस्ता मेट्रो सहरमा स्तन क्यान्सरको मामिलामा सन् १९८२ देखि २००५ का बीच दोब्बर बढोत्तरी भएको छ,’ मुम्बईस्थित लीलावती अस्पतालका कन्सल्टेन्ट मेडिकल अंकोलजिस्ट र इन्डियन सोसाइटी अफ अंकोलजीका संयुक्त सचिव डा. दिनेश पेंढारकर भन्छन्, ‘नेपालको सहरी क्षेत्रमा पनि यस्तै अवस्था रहेको सजिलै अनुमान गर्न सकिन्छ किनभने भारत र नेपालका सहरी महिलाको जीवनशैली खासै फरक छैन ।’ आधुनिक जीवनशैली यसको प्रमुख कारण रहेको उनी बताउँछन् ।
‘हो, नेपालको सहरी क्षेत्रमा समेत स्तन क्यान्सर बढ्दो छ,’ त्रिवि शिक्षण अस्पताल, स्तन शल्यचिकित्सक प्रकाश सायमी भन्छन्, ‘यसको सम्बन्ध दिनचर्या र खानपानसँग छ ।’
जीवनशैलीसँग जोडिएको स्तन क्यान्सर नेपालका महिलामा विदेशको दाँजोमा दस वर्ष कम उमेरमै पाउने गरिएको डा. सायमी बताउँछन् । स्तन क्यान्सर सम्बन्धी नौ सय केसको अध्ययन गरेका उनका अनुसार, यो समस्या देखिने औसत उमेर ४८ वर्ष हो । तर ३० वर्षका २२ प्रतिशत नेपाली युवतीमा पनि स्तन क्यान्सर पाइएको तथ्यांक छ ।
बीपी कोइराला मेमोरियल क्यान्सर अस्पताल, चितवनकी मेडिकल रेकर्डर ज्योति झाका अनुसार, उक्त अस्पताल पुग्ने सबै क्यान्सर रोगीमध्ये आठ प्रतिशत स्तन क्यान्सरका हुने गरेका छन् । स्तन क्यान्सर महिलालाई दोस्रो सबैभन्दा बढी हुने क्यान्सर हो । ६१ प्रतिशत स्तन क्यान्सरका रोगी ३५ देखि ५५ वर्ष उमेर समूहका हुने गरेका छन् ।
डा. पेंढारकरका अनुसार, सहरका ढिलो बिहे हुन्छ र सहरिया महिलाले ढिलै गर्भधारण पनि गर्छन् । गर्भावस्थाको पूरा प्रक्रियामा थुप्रै हार्मोन उत्सर्जित हुन्छ । यस्तो हार्मोन स्तन क्यान्सरलाई रोक्न सहयोगी मानिन्छ । त्यसैले त्यसको लाभ ढिलो बिहे गर्नेहरूले त्यति लिन पाउँदैनन् । ‘सहरी महिलामा व्यायाम कम छ, बच्चाको संख्या कम छ, बच्चा ढिलो जन्माइन्छ, स्तनपान कम गराइन्छ, गर्भधारण रोक्न हार्मोन -पिल्स) को प्रयोग गरिन्छ,’ सहरिया महिलामा स्तन क्यान्सर बढी देखिने कारण औंल्याउँदै उनी भन्छन्, ‘पहिले रजस्वला चौध-पन्ध्र वर्षमा हुने गरे पनि हाल त्यो उमेर नौ/दसमा झरेको छ ।’
केही वर्षयता सहरी क्षेत्रको खानपानमा व्यापक परिवर्तन भएको छ । सेकुवा, पिज्जा जस्ता फास्टफुड, पि|mजमा राखिएका खाद्य पदार्थको व्यापक उपयोगले ल्याएको जीवनशैलीमा परिवर्तनसँगै मोटोपना क्यान्सरको ठूलो कारण हो । ‘सहरिया महिलामा शारीरिक गतिविधि ग्रामीण महिलाको दाँजोमा धेरै कम छ,’ डा. पेंढारकर भन्छन्, ‘शारीरिक गतिविधि बढाए क्यान्सरको जोखिम कम गर्न सकिन्छ । यस्तै, सहरिया महिलाहरूले भोजनमा चिल्लो पदार्थको मात्रा कम गर्नुका साथै शरीरको तौल घटाउनुपर्छ । नियमित स्तन परीक्षण आफैंले गर्ने गर्नुपर्छ । परिवारमा कसैलाई यस्तो रोग भएको छ भने अरूले पनि निकै सचेत हुनुपर्छ, किनभने त्यसले जोखिम बढाउँछ ।’
स्तन क्यान्सरको सुरुआती लक्षण स्तनमा हुने गाँठो हो । तर विडम्बना के छ भने, गाउँघर मात्र नभई सहरमा समेत स्तनमा गाँठोबारे चर्चा गर्न लाज मान्ने प्रचलन छ । यद्यपि स्तनमा पाइने सबै गाँठाहरू क्यान्सरै हुन् भन्ने हुँदैन । यसैले त्यस्तो गाँठोबाट डराउनुपर्दैन । डा. पंेढारकर भन्छन्, ‘सयमध्ये ९९ गाँठो क्यान्सर हुँदैन । औसत महिलामा स्तनमा गाँठो सामान्यसमेत मानिन्छ । यो महिनावारीसँगै आउँछ र जान्छ ।’
प्रा.डा. सायमीका अनुसार, स्तन क्यान्सरको त्यस्तो गाँठो नदुख्ने भएकोले महिलाहरू बेलैमा चिकित्सककहाँ जाँदैनन्, दुुई/तीन महिनापछि मात्र धाउँछन् ।
डा. पेंढारकर भन्छन्, ‘कुनै लक्षण देख्नासाथ तपाईं जति छिटो अस्पताल पुग्नुहुन्छ, स्तन क्यान्सर निको हुने सम्भावना त्यति नै हुन्छ । त्यसैले जतिखेर गाँठो भेट्नुहुन्छ, त्यति बेलै चिकित्सककहाँ गइहाल्नुस्, त्यो जुनसुकै स्टेजमा होस्, त्यसले कुनै फरक पार्दैन, उपचार सुरु गरिहाल्नुपर्छ । रोगी जति छिटो चिकित्सकको सम्पर्कमा आउँछन्, उपचार त्यति नै छोटो हुनुका साथै खर्चसमेत कम छ । हालका दिनमा क्यान्सर कुनै पनि अवस्थामा निको हुन सक्छ ।’
स्तनमा गाँठो भेटिँदैमा डराउनुपर्दैन । क्यान्सरमा रोगको अवस्था बिरामीका लागि महत्त्वपूर्ण हँुदैन । तैपनि लक्षण थाहा हुँदाहुँदै घरमा बसेर समय खेर फाल्नु हुन्न । जति छिटो उपचार प्रक्रियामा लाग्यो, त्यति राम्रो । स्तन क्यान्सरको उपचार पाँच वर्षसम्म चल्छ । स्तनमा गाँठो देखेपछि चिकित्सकहरूले फाइन निडिल एस्पिरेसन साइटोलजी -एफएनएसी) गर्छन् । यसले क्यान्सर भए-नभएको थाहा हुन्छ । यसपछि बायोप्सीको रिपोर्ट हेरिन्छ । बायोप्सीपछि सामान्यतः गाँठो छोटो भए शल्यक्रिया गरिन्छ । डा. पेंढारकरका अनुसार, यसपछि रेडियोथेरापी, किमोथेरापी गरिन्छ । औषधि र हार्मोनसम्बन्धी थेरापी ५ वर्षसम्म गर्नुपर्ने हुन्छ । ५ वर्षपछि मात्र निको भएको भन्न सकिन्छ ।
स्तन क्यान्सर एकचोटि उपचारपछि फेरि र्फकने सम्भावनासमेत हुन्छ । तर समयसँगै त्यसको सम्भावना घट्दै जान्छ । वरिष्ठ क्यान्सर विशेषज्ञ डा. राजेन्द्रप्रसाद बराल भन्छन्, ‘स्तन क्यान्सरको उपचार गराइरहेकाहरूले नियमित रूपमा चिकित्सकको सम्पर्कमा रहनुपर्छ । रोग पुनः फर्किए आत्तिनुपर्दैन ।’ महिलाले प्रत्येक महिना आफैले आफनो स्तन जाँची त्यसमा गाँठागुठी भएनभएको ठम्याउने गर्नुपर्छ । शंका लागे तुरन्त चिकित्सककहाँ जानुपर्छ । वर्षेनि एकपटक अस्पताल पुगेर स्तन परीक्षण गराउँदा ढुक्क हुन पाइन्छ ।
आफैंद्वारा परीक्षण
स्तनमा गाँठो ठम्याउने सबैभन्दा राम्रो तरिका आफंैले आपmनो स्तनको जाँच गर्नु हो । स्त्री रोग क्यान्सर विशेषज्ञ डा. सरिता घिमिरे भन्छिन्, ‘महिनामा एकचोटि सबै महिलाले आपmनो स्तन आफैंले परीक्षण गर्नुपर्छ ।’ यसका लागि भने महिनावारी भएको चौथो वा पाँचौं दिन नुहाउँदाताका वा ऐनाअगाडि उभिएर स्तनमा गाँठागँुठी छन् कि, छालाको रंग परिवर्तन भएको छ कि, स्तनको मुन्टो भित्र पसेको छ कि, सुन्निएको छ कि भनेर हेर्ने गर्नुपर्छ । ‘शंका लागे तुरुन्त कुनै विशेषज्ञको सल्लाह लिनुपर्छ,’ उनको सुझाव छ, ‘स्तनको छालामा प्वाल वा चाउरी वा तन्काइ देखिए यथाशीघ्र चिकित्सकको सल्लाह लिनुपर्छ ।’
Source: eKantipur
अमेरिकाको एटलान्टिक सिटीमा बस्ने जेलिसा थम्पसन आँखाका गेडा निकाल्न बाहिर छिन् । उनले आँखाका गेडा डरलाग्दो गरी बाहिर देखाउँछिन् ।
इथियोपियामा एकजना यस्ता सिकर्मी छन् जसले हातले होइन खुट्टाले काम गर्छन् । ४२ वर्षका सिनटायेशु टिशेलले खुट्टामै हथौडा अठ्याएर काठमा किला ठोक्छन् । जन्मजात पोलियोका कारण उनका दुइ हात सुकेका छन् । उनका खुट्टा पनि असामान्य नै छन् ।
\
भारतकी एक महिलाका दुइवटा पाठेघर छन् । गएको वर्ष २८ वर्षकी यी रिंकु देवीले जुम्ल्याहा बच्चा जन्माइन् । मुजप्फर जिल्लाकी यी महिलाले आफ्नो पेटमा भई दुइ अलगअलग पाठेघरमा जुम्ल्याहा छोरा हुर्काएर जुम्ल्याहा पाएकी हुन् । दुइ वटा पाठेघर हुनु निकै दुर्लभ घटना हो ।
सुपात्रा सासुफेन नामकी यी किशोरीको अनुहारभरि टाउकोमा जस्तै रौँ पलाएका छन् । हेर्दा यिनी कुरुप छिन् तर अनुहारकै रौँ का कारण गिनिज बुकमा नाम लेखिएपछि निकै खुसी छिन् । थाइल्याण्डकी यी १२ वर्षे किशोरी ब्वासेँ केटीका नामले पनि चर्चित छिन् ।
