सदियौ देखि सत्ता र शासकीय निकायहरु बाट बन्चितिकरणमा पारिदै दमन र शोषणका पात्रहरु मात्र बनाइएका दलित समुदायका बहुसंख्यक नागारिकहरु  अझैसम्म पनि मौलिक हक र जातीय भेदभाव तथा छुवाछूत ऐनबारे बेखबर छन् ।जसको परिणाम अहिले पनि देशै भरि दलितहरू दिनहुँ सार्वजनिक धारामा पानी छोएको, बिहेभोजमा भत्तेर छोएको, मन्दिरमा पूजामा प्रसाद छोएको आरोपमा दलितहरू उपल्लो जातिकाहरूबाट कुटिएका, पिटिएकै छन् । दलित भएकै कारण भोगेका छुवाछुत र अपमानका घटनाको बयान साध्य छैन। कुटपिट र हत्याका घटनासमेत कम छैनन्। गाउँमै मिलाउने, प्रहरीसम्म पुग्न नदिने परिपाटीका कारण प्रहरी कार्यालयमा हत्तपत्त छुवाछूतको मुद्दा दर्ता हुँदैनन् भए पनि प्रहरीले मुदा दर्ता गर्दैन । छुवाछूतकै कारण कतिपयले त ज्यानै पनि गुमाएका छन् । अन्तरजातीय बिहे गर्ने हजारौ जोडी विस्थापित देखि देश निकाला सम्म भएका छन् । कतिको हात खुट्टा भाचिएका छ्न, कुटिएका छन्, पिटिएका छन् । अछुत कामी भएका कारण कालीकोट, जुबिथा गाविसका मनवीर सुनारलाई कुटीकुटी मारिए ,अन्तर्जातीय विवाह गरेको निहुँमा दैलेखमा केटाको बाबु सेते दमाईलाई खुकुरी प्रहार गरी मारिए। हुम्लामा गैरदलित युवतीसँग प्रेम गरेको निहुँमा केटालाई भिरबाट खसालेर मारियो। कास्कीको घान्द्रुकमा  सामूहिक भोजमा दलितहरुलाई पनि सहभागी गराउन खोज्दा एक दलित शिक्षकलाई कालो मोसो दलेर गुरुङ परिवारले महिलाको पेटीकोट लगाइदिएर ठटाए। मोरंग जिल्लाको बेलबारी गाविसमा माया सार्की र पत्रकार मनोज विश्वकर्मालाई कुटपिट गर्दै मोसो दल्नेकाम भयो । बाजुरामा दशैंको दिन सदरमुकाम मार्तडीको मालिका मन्दिरमा लाग्ने दशैंमेलामा टीका थाप्न गाएका ३ जना दलित समुदायका वालवालिका माथि मन्दिरकै पुजारीले छोएको भन्दै निर्घात कुटपीट गरे । रौतहटमा ७० वर्षे महिलामाथि सामूहिक बलात्कारै भयो।तनहुँको घाँसीकुवा -१ नाहालाकी डेरावाल माया विश्वकर्माले भरिएको गाग्रो पन्छाएर धारामा आफ्नो गाग्रो भरिन्। त्यही निहुँमा गाग्राधनी अजित श्रेष्ठ र उनका  परिवारले अस्पतालै भर्ना गर्नुपर्ने गरी उनलाई कुटे। धनगढी नपा(१२ जुगेडाकी ४० वर्षीया लक्ष्मीदेवी नेपालीलाई धारा छोएको आरोपमा कुटपिट भयो ।कास्कीमा अन्तर्जातीय विवाह गरेको निहुँमा केटाको हातखुट्टा भाँचियो। सप्तरीको पिप्रा गाविस ७ र वीरगन्ज नगरपालिकाभित्रको दलित बस्तीमा आगो लगाइयो। काभ्रे होक्सेका १९ बर्षीया अजित मिजार ढकाल ‘ठूला जात’की केटी बिहे गर्दा मारिए । अजित मिजार , सेते दमै जस्ता कयौको  ज्यानैसम्म गएको उदाहरण त प्रतिनिधि घटना मात्र हुन्  । गाउ ,सहर देखि राजधानी सम्म यस्ता ज्यादती दिनहु हुने गरेको छ जसको सुची बनाउने हो भने दलित समुदायले भोगेको अमानवियताको कथाहरु थपिँदै जाँन्छन ।

एकातिर समाजमा यस्तो विभेदको राज चलेको छ भने अर्को तिर समता मुलक समाज निर्माण गर्न भनेर बनेको नेपालको संविधानले कुनै पनि व्यक्तिलाई जात, जाति, वर्ण, लिङ्ग वा धर्म आदि कुनै आधारमा छुवाछूत गर्न नपाइने कानुनी व्यवस्था गरेको भए पनि दलित माथि हुने ज्यादतिको बिषयमा सरोकारवालाहरु कानुन कार्यन्बयन गराउन समेत विभेद गरेको छ  । यस्तै बिभेदको पछिल्लो घटना अर्थात अन्तर जातीय बिवहा गर्दा मारिएका अजित मिजारको घटना ले अहिले सवै लाइ कुरी कुरी बनाएको छ ।लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्था अंगालेको हाम्रो नेपालमा दलित गैर दलितको बिवाहा त् के जस्तो सुकै ठुलो अपराध गरेको भएपनि कुनै पनि व्यक्तिको बाचन  पाउने अधिकार न त् गाउका ठुला जात भन्नेले खोस्न सक्छन, न त् प्रहरी प्रशाशनले ,न त् संविधानले नै खोस्न सक्छ। लोकतन्त्र र नेपालको सविधानले उल्लेख गरेको कानुनको शासनमा  हामी विश्वास गर्छौ भने कानुनको नजरमा सवै समान हुनु पर्छ । बाचन पाउने र कानुनि उपचार पाउने अधिकार सवैको अक्षुण छ र रहनुपर्छ। तर आफ्नो छोरीले राजि खुसि दलित केटा संग बिहे गरि भन्दैमा दलित भएको बहानामा कथित ठुला जात भनिनेहरुले कसैको ज्यान लिन पाउँछन ? के कानुनको शासनमा कुनै जात , विचार, आस्था, शक्ति वा पदसंग जोडिएकै आधारमा कसैले पनि समाजका कथित दलित, गरिव , उत्पीडितलाई मार्ने छुट पाउने वा सजाय नपाउने भन्ने हुन्छ ? अजित मिजारको हत्याको राज्यले एउटा नागरिक मानेर अनुसन्धान गर्नु पर्ने होइन ? किन महिनौ सम्म  अनुसन्धान नगरेर यस किसिमको गैह्रन्यायीक कार्य र दुस्प्रयास राज्यका निकायवाटै गरियो ? के यो  संबिधान र कानून को गम्भिर उलङ्घन र राज्यको सबैभन्दा निकृष्ट प्रदर्शन होइन ? कानुनी राज्यमा कानुनको पालना गर्न र शान्ति सुव्यवस्था कायम राख्न कानुनले तोके अनुसार राज्यले बिभिन्न निकायमा अधिकार दिएको छ तर किन गलत पोस्ट मार्टम रिपोर्ट बनाएर प्रहरी प्रसाशनले लास दबाउन हतार गर्यो  ? महिना दिन बितिसक्दा पनि अनुसंनधानको दायारामा किन यो मुदा आउँन सकेन ? किन सयुक्त दलित आन्दोलन टोली र पीडितका परिवारले पटकपटक गृहमन्त्री देखि प्रधानमन्त्री सम्म भेटेर न्यायको भिख माग्नु पर्यो ? आखिरी किन दलितमाथी विभेदको घटना हुँदा अदालत कम भन्दा कम सजाय दिलाउन र प्रहरी प्रशासन सकभर मुदै दर्ता नगरि मिलापत्र गराउन उद्धत  हुन्छन् ? कानुनको नजरमा सवै समान हुन्छन भने देशको कानुनले समान नागरिक मानेका दलितमाथि असमान व्यवहार गर्न तिनलाई कुन कानुनले यो अधिकार दियो ? आखिर कहिले पाउलान् दलित समुदायले न्याय ? नेपालको संविधानले सवै समान मानेर आम नागरिक सरह दिएको अधिकार ब्यबहारमा कार्यान्बयन गराउन न्यायको भिख माग्दै कहिले सम्म पत्रकार सम्मेलन गर्ने ? कहिले सम्म झोली थाप्दै गृहमन्त्री र प्रधानमन्त्री सम्म धाउने ?

दलित समुदायको लागि बनेको अहिले सम्मका मौलिक हकहरु ,छुवाछुत र भेदभाव विरूद्धको हकहरु कमै भए छन तर त्यति अपर्याप्त पनि छैन । कानून र कानूनमा उल्लेखित कार्यबिधिबाट सिर्जित भएको खासै चुनौतीहरु पनि छैनन् । समस्या कानून कार्यान्वयन ईकाइमा रहेका कर्मचारिको आचरण र ब्यबहारबाट सिर्जित मात्र पनि हैन । यो समस्या समाजमा बर्षौदेखि अनुशरण हँदै आएको, सामाजिक ब्यबस्थाले ल्याएको समस्यामा छ । हाम्रो घर, परिवार, परम्परा, शिक्षा, आर्थिक अवस्था, राजनितिक, सम्वद्धता, सामाजिक पृष्ठभूमी, धर्मशास्त्र संस्कार, संस्कृति, सामाजिक सम्पर्क आदिको प्रभावबाट बिकसित हुँदै आएको सोचले गर्दा नेपाली समाजमा दलित समुदायमा विभेद गर्ने घिनलाग्दो प्रथा अझै  गढेर बसेको छ । त्यसैले कानुन को नजरमा सवै बराबर भएर पनि न्यायको भिख माग्न नेता नेताको घरदैलो धाउँन बाध्य हुने सस्कार बसाइदै छ ।

अजित मिजारको घटना धेरै साथीहरूले प्रधानमन्त्री प्रचण्डले दलित अगुवाको गुनासो सुनेको २ घन्टामा एयाक्सन लिए भनेर सामाजिक संजाल भरेका छन । कदम सकारात्मक हो तर हिजो दलितको अधिकारले सविधानको ब्यारो मिटर नाप्छ भनेर पछि अधिकार लाइ कानुन बनाएर भन्नेर कुरा घुमाउरो बनाउने एउटा शक्तिशाली मुखिया मध्ये एक यिनै प्रचण्ड होइनन ? अझ दुई घन्टामा कार्वाही गर्न निर्देशन दिने प्रचण्ड गत ओली सरकारको पालामा उच्च स्तरीय संयन्त्र तथा आफ्नै पाटीमा लगभग सयौ दलित समुदाय बाट पोलिट ब्युरो तथा केन्द्रिय सदस्य समेत रहेको सत्तारुढ दलका अध्यक्ष पनि हुन् । २ घन्टामै अनुसन्धानको आदेश दिन मिल्ने  रैछ त्यसो भए  दलित समुदाय बाट सयौ पोलिट ब्युरो तथा केन्द्रिय सदस्य हुदा पनि पछिल्लो एक महिना सम्म अजित मिजारको हत्या बिषयमा सडकमा न्यायको भिख मागिदा अध्यक्ष प्रचण्ड ज्यु लाइ जगजाहेर गर्ने हिम्मत किन नगरेको हो ? या नचाहेका हो ? गरेको हो भने महिना दिन सम्म किन अध्यक्ष प्रचण्ड ज्यु बाट आदेश जारि किन भएन ? मैले कुनै दल र राजनीतिक दलको बिरोध गर्न खोजेको हैन मात्र के भन्न खोजेको हो भने दलित समुदाय माथि भएको अमानविय विभेदको राज्यको कानुनमा भएको न्यायोचित प्रक्रिया पूरा गरी न्याय दिलाइयोस  ।लोकतन्त्रको संस्थागत विकास कानुनको शासनमा अडेको हुन्छ । हामी प्रत्येकले आफ्नो जिम्मेवारी पुरा गर्यौं भने मात्र सायद हामीले चाहेको सभ्य समाज निर्माण हुनसक्छ, कानुनी शासन स्थापित हुनसक्छ। त्यसैले हाम्रो देशमा दलित लाई सबल बनाउने, राज्यका हरेक कार्यमा सहभागी बनाउने, राज्यबाट पाउने लाभ वा उपचार विना कुनै भेदभाव समान रुपमा वितरण गर्ने उद्देश्यलाइ ब्यबहारिक रुप दिन राजनीतिक दल नेता र सरोकारावाला सवैको ध्यान जवाओस ।

वर्षौंदेखि भोग्दै आउनुपरेको सामाजिक–आर्थिक असमानता र विभेदका विरुद्ध सङ्घर्ष गरी मुलुकमा लोकतन्त्र, गणतन्त्र आए पनि अझै समाजमा व्याप्त जातीय भेदभावपूर्ण व्यवहारले प्रचलित कानुन, आधुनिक सभ्य सामाजिक संरचना र मानवीय पक्षलाई खिल्ली उडाएको छ। समाजले गरेको यस्तो अमानबिय ब्यवहारमा बर्षौ देखी विवस र बाध्य भएका उत्पीडित दलितहरु बोल्दैनन् र त्यतिकै सहि दिन्छन । तर अब नयाँ नेपालले दलित उत्पीडितहरुलाई समान र सार्वभौम नागरिक मानेर न्यायमूलक समाज निर्मार्ण हुने सपना देखेको छन । श्रमजिवि एवं कला र सिल्पि कथित दलित समुदायको यथोचित सम्मान र सशक्तीकरण भएको समाज नै उन्नत समाज हो भन्ने मान्यता खास गरि गैर दलित पढेलेखेका र जान्ने सुन्नेहरूमा अब हुनु पर्छ।  हाम्रै दाजुभाइ दिदिबहिनी धाराकुवामा अप्मानित हुदा , राजिखुसी बिहे गर्दा मारिदा,एकै आस्थाका देवालय जादा कुटपिट हुदा ,सामाजिक राजनीतिक सहभागितामा सधै पर राखेर समतामूलक समाजको परिकल्पना गर्दा पनि शिक्षित र सचेत मानिसहरूमा आफ्नो बुझाइ र मान्यताबाट माथि उठेर कुनै विषयलाई पृथक दृष्टिकोणबाट हेर्ने कुरामा चासो राखिनु पर्छ र देखाउनु पर्छ ।

आफ्नो मान्यता र परम्परालाई नै महान, आदर्श र पूर्ण ठान्ने र यसको बचाउमा घुँडा धसेर ठसठस कन्दै धर्म र जातका अनि इतिहासका आलुपाँडे तर्क र व्यबहार देखाउने आदरणीय गैर दलित पढेलेखेका मित्रहरु ,राजनीतिक दलका नेताहरु ,नीति निर्माताहरु  डाक्टर ,वकिल ,सिक्षक सवै छेत्रका  मित्रहरु इतिहास र पुर्खाबाट  प्रदुषित भएको समाज सफा गर्न अब लाज नमानौ । प्रभावकारी नीति र कानुनको परिपालनाको अभावमा प्रदुषित भएको बाग्मती सफाइ गर्ने एक व्यक्तिले  गरेको अभियानलाइ तपाइँ हामि सवैले दिएको साथ/समर्थन ले गर्दा आज बाग्मती सफाइ महाअभियानका रूपमा धेरै सफा भएको छ । व्यक्तिविशेषको अभियानमा यसरी स्वतस्फुर्त सामेल भएर गन्हाउने खोला सफा गर्न तत्पर आम मानिस समाजमा भएको कु- सस्कार र मान्छेलाई मान्छे नगन्ने अमानवीय अब्यहार भएको समाज भित्रको फोहोर मानसिकता सफा गर्न कहिले तातिने ?